ШҚО бас экологы шенеуніктердің туыстарының қайсысына табиғатқа зиян келтіруге рұқсат берді

2023 жылдың желтоқсанында Өскеменде ШҚО экология департаментінің басшысы Данияр Әлиев ұсталды. Бұл қызметте ол төрт жыл отырды, ал оған дейін тағы үш жыл Павлодар облысының бас экологы болды. Осы уақыт ішінде Әлиев бастаған Экологиялық департаменттер қоршаған ортаға эмиссияға рұқсат берді. Бұл рұқсатты алуда заңсыз ештеңе жоқ. Алайда, оларды алғандардың арасында Қазақстанда танымал адамдардың туыстары көп болды. Orda.kz ол туыстарының кім екенін айтады. 

Қазан айының соңында Данияр Әлиевтің ісі сотқа берілді, содан бері ол әлі де жалғасуда. Онымен бірге айыпталушыларға қарағанда, Әлиевтің оқиғасы әйгілі Аль-Капоненің ісін еске түсіреді. Атақты Чикаго мафиясының басшысын тек салық төлемегені үшін соттай  алған еді. Әлиев павлодарлық ұсақ-көтерме саудамен айналысатын фирманың иесі Константин Длюжковскийдің берген парасы үшін істі болып отыр. Іс бойынша үшінші қатысушы — шағын кәсіпкер, астаналық риэлтор Мақсат Жұрқабаев.

Қазақстандық шенеуніктер мен бизнесмендердің туыстарының компанияларына қоршаған ортаға эмиссияға рұқсат беруіне келетін болсақ, органдар әлі ешқандай заң бұзушылықтарды көрген жоқ. Ал олар бізді ойландырып тұр. 

Мұны тек экология департаментінен арнайы рұқсат алу арқылы жасауға болады. Енді сол Данияр Әлиевтен руқсат алғандарды зерттедік.

Біз ірі өндіруші компаниялар мен олардың тікелей еншілес компаниялар алған рұқсаттарды есепке алмаймыз. Мысалы, «Казцинк». Біз белгілі бизнесмендер мен шенеуніктердің туыстары қатысы бар аз танымал ЖШС-ге назар аудардық.

Банкирдің бауыры және прокурордың ұлы

Мысалы, Eurasia Copper Miyaly компаниясы сияқты. Данияр Әлиев келгеннен кейін көп ұзамай, 2016 жылдың қазан айында Павлодар ЭД-нен эмиссияға рұқсат алды.

Бұл ЖШС бір-бірінің құрылтайшылары болатын компаниялардың ұзақ тізіміне ие. Олардың бірі - Eurasia Copper Operating, содан кейін бифуркация пайда болады. Құрылтайшылардың бір тармағы «Ер-Тай» ЖШС-ге апарады. Ашық мәліметтерге сәйкес, «Ер-Тай» құрылтайшылары арасында Мақсұтбек Есенов бар.

Бұл қазіргі Jusan Bank мажоритарлық акционері Ғалымжан Есеновтың туған ағасы. 2016 жылы ол ATP банкін басқарды. Сол кезде «Астана ЭКСПО-2017» басқарма төрағасы бұрынғы Алматы әкімі Ахметжан Есімовтің қазіргі күйеу баласы болған.

Eurasia Copper Miyaly құрылтайшыларының екінші тармағының қызығы одан кем емес. Ол құрылтайшылары төрт адамнан тұратын Copper Exploration Group тобына сүйенеді. Олар оны тек 2022 жылы тіркеді. Бірақ біз осы компанияның құрылтайшыларының ішіндегі қызықты тұлғаларға назар аударған жөн деп шештік.

Солардың бірі-сол Мақсұтбек Есенов. Бірақ бұл тізімде тағы екі қызықты кейіпкер бар — Әділ Алшынбаев пен Руслан Фельд. Олардың әкелері — Асқар Алшынбаев пен Евгений Фельд-Meredian Group негізін қалаушылар. 2021 жылы жазғанымыздай Orda.kz. Алшынбаев 2017 жылы Лондондағы ірі жылжымайтын мүліктің иесі ретінде «жұмақ құжаттамасына» түсті. Ал 2021 жылы Фельд «Пандора мұрағаты» атты тізімге еніп, осындай мәртебеге ие болды.

Жоғарыда аталған таңдауларда Алшынбаев пен Фельдтің қатысуынан басқа, Orda.kz 2021 жылы, OCCRP ашқан, олар құрған Meridian Capital Limited компаниясының  Сауат Мыңбаевпен байланысы туралы жазды. Ұйымның мәліметінше, 2000-жылдары Мыңбаев компанияның негізгі акционерлерінің бірі болған. Ал 2016 жылы ол «Қазмұнайгазды» басқарды.

Данияр Әлиевтің басшылығы кезінде павлодарлық ЭД рұқсат берген басқа ұйымдардың ішінен «Илану Жер» ЖШС атап айтса болады. 

2019 жылдың тамызында ол Үштаған кен орнының құрамында алтын бар кендерін барлауға және қоршаған ортаға эмиссиялауға рұқсат алды. Ашық мәліметтерге сәйкес, оның құрылтайшыларының қатарына Әуез Тайымбетов кіреді. 2023 жылдың желтоқсан айынан бастап «Ақтөбе» ӘКК басқарады, осы уақытқа дейін 10 айға дейін Алматыдағы «Атамекен» палатасының төрағасы, 2022 жылы Палатаның орталық аппаратында жұмыс істеді. Тайымбетовтың бұрынғы өмірбаяны туралы көп нәрсе белгілі емес. Мысалы, ҚазҰУ түлектері қауымдастығының сайтында ол туралы мынандай сөздер бар: 

«Бизнесмен, меценат, ҚазМҰУ қалашындағы «Мәңгілік Ел» салтанатты арка құрылысының демеушісі. 2013-2015 жылдары Әуез Тайымбетов Алматыда ірі өндірістік нысан салу және одан әрі пайдалану үшін инвестиция тартты. Сонымен қатар ол IT-жобаларды іске асыруға қатысты. 2016 жылы ол Қазақстан Республикасының Энергетика және электр жабдықтарын өндіру саласында көшбасшы -  «КЭМОНТ» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы лауазымына тағайындалды. «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК АҚ еншілес компаниясы «Волковгеология» АҚ Директорлар кеңесінің мүшесі (2016 жылдан бастап)

Әуез Тайымбетов - белгілі заңгер, генерал-майор Бағбан Тайымбетовтің ұлы. Бірақ генерал-майор ғана емес, бірнеше аймақтағы прокуратураларды басқарған адам. Зейнеткерлікке шыққанға дейінгі оның соңғы екі лауазымы-2012 жылдан 2017 жылға дейін ШҚО прокуроры және 2019 жылдан 2023 жылға дейін СҚО прокуроры.

Жиен мен күйеу бала

Павлодар облысының ЭД жауабына сәйкес, жоғарыда аталған ЖШС Данияр Әлиевтің басшылығы кезеңінде эмиссияға рұқсат алған жетеуінің екеуі болды. 

Бірақ оның ШҚО-да жұмыс істеген кезеңінде мұндай құжаттар 20 есе көп болды! Orda.kz Экология Министрлігінен алған тізімге сәйкес, 2019 жылдың желтоқсанынан 2023 жылдың желтоқсанына дейін ШҚО ЭД қоршаған ортаға эмиссияға 147 рұқсат берді. Біз олардың барлығын зерттедік және олардың кейбіреулері бізді ерекше қызықтырды. 

2020 жылғы 6 мамырда ШҚО ЭД-нен рұқсат алған «Эмикон» ЖШС-нен бастайық. Оның құрылтайшыларында Замира Гафурова бар.

Ашық мәліметтерге сәйкес, Замира Гафурованың 14 заңды тұлғаға қатысы бар. Оның ішінде, мысалы, «Petrotel» ЖШС-не басшы болып табылады. Бұл ЖШС туралы Гүлмира Сатыбалдының ісінде бірнеше рет айтылған. 

Оның бұрынғы күйеу баласы Абай Жүнісовтің айтуынша, Petrotel «Baur Kazakhstan» АҚ құрамына кірген, ол жеті жыл бойы Нұрсұлтан Назарбаевтың жиенінің бұрынғы әйелімен бірге басшылықта болған. Содан кейін, Жүнісовтің айғақтарында айтылғандай, ол рейдерлік шабуыл жасап, оның компанияларын, соның ішінде Petrotel-ді өзіне алды. Бұл ретте, ашық дереккөздерге сәйкес, ЖШС басшылығы 2007 жылдан бері өзгерген жоқ. Осы жылдар ішінде оның жетекшісі Замира Гафурова болды деген қорытынды жасауға болады.

Замира Гафурова-бұрынғы дипломат және қазіргі кәсіпкер Серік Қарымсақовтың жиені. Сонымен қатар - «Актерек ЛТД» ЖШС басшысы. Қарымсақов Мұхамедиұлымен бөліскен елордалық «Дипломат» қонақ үйін басып алу туралы рейдерлік іс бойынша жапа шегуші боп танылған. Айтпақшы, «Эмикон» Данияр Әлиевтен эмиссияға рұқсат алған кезде, Замира Гафурова сол Дипломат қонақ үйінің директоры болды. Оның 2021 жылғы желтоқсандағы ауысуынан бастап Мұхамедиұлының айналасындағы барлық істер басталды. Orda.kz ол туралы екі жыл бойы арнайы жазды. 

Қайрат Сатыбалдының бұрынғы ресми әйелі жоғарыда айтылғандықтан, оны да, айталық, «туыссымағы» Бақтияр Байсейітовты да атаған жөн. Ол бірінші ретте, футболшы және «Ордабасы» ФК бұрынғы президенті ретінде белгілі, Qyzgylt Temir ЖШС құрылтайшыларының қатарында.  

2021 жылдың 30 сәуірінде бұл компания ШҚО ДЭ-ден қоршаған ортаға эмиссияға рұқсат алды. Ал бір жарым жылдан кейін Байсейітов Түркістан облысындағы Қаратау уран кенішінде жымқыру туралы іс бойынша іздестірілді. Кездейсоқ, 2024 жылдың 30 сәуірінде Антикор Қаратаудағы ұрлық туралы тергеудің аяқталғанын хабарлады. Хабарламада Байсейітов Қайрат Сатыбалдының атасы, атап айтқанда, оның қызы Назарбаевтың немере інісіне үйленгені туралы айтылды.

Балалар, бауырлар және әйелі

Қорытындылай келе, Данияр Әлиевтен қоршаған ортаға эмиссияға рұқсат алған компаниялардың құрылтайшылары (немесе құрылтайшылардың құрылтайшылары) арасында туыстары да бар танымал персоналды аралап көрейік. 

2020 жылдың мамыр айында «Шығыс-Гео» ЖШС, ал сол жылдың қыркүйек айында ЖШС «Geo.kz» рұқсат алды. Екі жақта да құрылтайшылар арасында «Қазақмыс» Директорлар кеңесінің төрағасы Эдуард Огайдың ұлы Владислав Огай бар.

2020 жылдың маусымы - «Теньши Tr C» ЖШС рұқсат алды. Оның жалғыз құрылтайшысы-Өскемен неке сарайының басшысы Асқар Тулювгалиев — Серік Төлеуғалиевтің ұлы. Төлеуғалиев қазір ТЖМ вице — министрі, ал 2020 жылдың ортасында «Бәйтерек» ҰБХ Басқарма Төрағасының кеңесшісі болды.

2020 жылдың маусымы мен шілдесі: «ВостокГеоМеталл» ЖШС рұқсат алды. Құрылтайшылардың қатарында сол кездегі ШҚО әкімі Даниал Ахметовтың ұлы Талғат Ахметов бар.

2020 жылдың қыркүйегі - «Алатау Литий» ЖШС екі рұқсат алды. Компанияның басшысы және құрылтайшыларының бірі — Атажан Кенжебаев. Бақытжан Кенжебаевтың ұлы-2016 жылы БЖЗҚ-дан бес миллиард теңге жымқыру туралы істің фигуранты.

2021 жылдың қаңтар және наурыз айларында «Бөке» ЖШС, 2021 жылдың қазан айында «Васильевское» тау-кен металлургиялық компаниясы рұқсат алады. Екеуі де аттас кен орындарында алтын өндіреді. Екеуі де Аltyntas Holding компаниясына тиесілі, ал оның құрылтайшысы — «Жалтырбұлақ» АҚ, акцияларының 25% — ы Алматының қазіргі әкімінің әйелі Гүлнар Досаеваға, ал 2021 жылы-Ұлттық банк төрағасына тиесілі.

Данияр Әлиев берген қоршаған ортаға эмиссияға соңғы рұқсаттардың бірін «Creada Corporation» ЖШС алды. Бұл 2023 жылдың 23 қаңтары еді. Бұл ЖШС Kaz Lithium Ltd компаниясына тиесілі. Оның құрылтайшыларының бірі Асан Исекешев — Әсет Исекешевтің туған ағасы, ол 2023 жылдың 1 қыркүйегіне дейін Қазақстан Президентінің көмекшісі болған.

Екі апта бұрын Өскемен тұрғындары митингіге шығып, қаладағы экологиялық жағдайға наразылықтарын білдірді. Наразылық кезінде айтылған ұрандардың ішінде: «Инвесторларды жауапқа шақыруды талап етеміз» деген ұран да болды.