Менделеев кестесін ұмытыңыз: Қазақстанда табиғи ресурстар қалмады

cover

Қазақстанда тұңғыш рет геологтардың ауқымды ұлттық конгресі өтті. Оған ғалымдар, геологиялық барлау компаниялары мен тау-кен металлургия кешені басшылары қатысты. Orda.kz тілшісі елде неліктен жер қойнауын пайдаланудың кешенді стратегиясының жоқтығына мән берді.


Шегіне жетіппіз...

Қазақстандықтар «бүкіл қазба байлықтар табанымыздың астында» дегенге үйренген. Әрине, кезінде солай болды да. Кеңестік кезеңде қуатты минералдық-шикізат базасы құрылды. Өкініштісі бұл мәңгілік және сарқылмас қазына ретінде қабылданды. Дегенмен, шектеу бар екенін уақыт көрсетуде. Ел қазба байлықтармен 45-50 жыл ғана қамтамасыз етілді. Ал бүгін олар сарқылып барады.

«Геологиялық сала экономиканың іргетасы, бірақ іс жүзінде оған назар аударылған жоқ. 30 жылдан астам уақыт «көлеңкеде» қалды. Сондықтан Қазақстанның минералдық-шикізат кешені қиын кезеңдерді бастан кешіруде. Соның салдарынан пайдалы қазбалардың қоры таусылып жатыр», – дейді геология комитетінің төрағасы Ерлан Ақбаров.


Саланың қазіргі жағдайы туралы

Қазақстандағы геологиялық барлау жұмыстарының аянышты жағдайы көптеген факторларға байланысты. Біріншіден, жеткіліксіз қаржыландыру. Мемлекет әр шаршы километрге геологиялық барлауға 8 доллар ғана инвестициялайды. Салыстыру үшін Өзбекстанда – 98 доллар, Австралияда – 167 доллар, Канадада – 203 доллар.

Сонымен қатар, Қазақстанда геологиялық барлау мен жер қойнауын пайдаланудың көмір қабатында метан өндіруден басқа ешқандай айырмашылығы немесе артықшылығы жоқ. Сондықтан олардың іздеу әлеуеті таусылды. Міне, геологтар күн сайын дерлік кездесетін мәселелер қатарында осы жағдай бар.

«Жергілікті жерлерде геологиялық барлаудың ескірген технологиялары қолданылуда, жабдықтар импортталады, оның ішінде геодеректерді өңдеуге арналған бағдарламалық қамтамасыз ету, дамымаған инфрақұрылым, қазақстандық ғалымдардың ғылыми әзірлемелеріне жер қойнауын пайдаланушылар тарапынан сұраныс жоқ», - деді Ақбаров.


Қалыпты мемлекеттік реттеудің жоқтығы (геологиялық барлау бір ведомстводан екінші ведомствоға 12 рет ауыстырылды) және ғылым мен бизнестің үкімет өкілдерінің өзара әрекеттесуі жағдайды ушықтырды.

«Ұлттық компаниялар – ғылым – бизнес – министрліктер/әкімдіктер – әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар желісі бойынша ынтымақтастығы тиімсіз», жер қойнауын мемлекеттік геологиялық барлауды қаржыландыру өте төмен, жеке инвесторлардың барлауға жұмсаған шығындары нәтмже болмаған жағдайда өтелмейді. Соңында пайдаға салынатын салықты есептеу кезінде есепке де алынбайды, металл емес (кең таралған) пайдалы қазбалар назардан тыс қалады», - деп түсіндіреді Ақбаров. 


Сыбайлас жемқорлық пен біліксіздік – бәрі бір қолда

Ғалымдардың айтуынша, кен орындарын пайдаланған кезде осы қорларды толықтыру туралы ойлану керек. Бұл жер қойнауын пайдалануды қорғаудың тиімді және қарапайым жүйесін қажет етеді. Бірақ Қазақстанда бұған жауапты министрліктер мен ведомстволар сауатсыз шешімдер қабылдап, жасанды түрде құртып жатыр.

«Бәрі бір қолда. Энергетика және мұнай министрлігі өндіріспен, келісім-шарттар жасаумен және жер қойнауын тиімді пайдалану дегенмен айналысады. Ал қарға қарғаның көзін шұқымайды. Өнеркәсіп министрлігіндегі пайдалы қазбалар бойынша да солай», – дейді ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі Серікбек Дәукеев.


Ал, академиктің пікірінше, жер қойнауын қорғау және пайдалану мәселелерімен, түрлі ведомство өкілдерінен тұратын ведомствоаралық комиссия айналысуы керек.

«Мәселен, геология комитетіне геологиялық зерттеуге, ал Энергетика министрлігіне мұнай өндіруге құқық берсін. Бірақ оның құрамына әртүрлі министрліктердің: экономика, қаржы, сыртқы істер және т.б. өкілдері кіретін ведомствоаралық жұмыс комиссиясы болса, онсыз  әртүрлі министрліктермен сауатты шешімдер қабылданып, сыбайлас жемқорлық құрамдас бөлігі барынша азаятын еді», - дейді академик.


Жұмыс жолға қойылса, елдің жер қойнауын сапалы зерттеу ғана жаңа әлеуетті мұнай-газ орындарының, кенді аудандардың, жер асты суларының кен орындарының және геотермалдық көздердің пайда болады, бұл кейіннен жаңа кен орындарын ашуға мүмкіндік береді. Дегенмен, бұл үшін геологиялық ғылыми зерттеулер мен геологиялық барлау жұмыстарын жандандыру қажет. Осының негізінде конгреске қатысушылар тәуелсіз мамандар арасынан «Жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу мәселелері бойынша консультативтік кеңес» құруды ұсынып отыр.

Конгресс қорытындысы бойынша Британ геологиялық қызметі мен «Қазақ ұлттық геологиялық қызметі» АҚ арасында өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылды. Тараптар геология саласындағы озық технологияларды енгізу, өңірлік геологиялық зерттеулер мен геологиялық карталар мен мәліметтер базасын құру бойынша тәжірибе алмасуға келісті.

 

Жаңалықтар

барлық жаңалықтар