Назарбаевтардың Қазақстанның ірі салық борышкерлерімен байланысы

Қазақстанның Мемлекеттік кірістер комитеті елдегі ірі салық борышкерлерінің антирейтингін жариялады. Тізімде жалпы қарызы 15 миллиард теңге болатын 758,7 мыңнан астам компания бар. Алайда, бес ұйым қатты көзге түседі, олардың әрқайсысының бюджетке ондаған миллиард теңге қарызы бар. Олардың үшеуі бір кездері Назарбаевтар отбасы араласқан дау-дамайға қатысты, деп хабарлайды Orda.kz.

 Антирейтинг көшбасшысы 104 миллиард теңгеден асатын салық берешегі бар алматылық Ai-To Progress компаниясы.

Қарыз көлеміне қарамастан, фирма нарықта 17 жылдан бері жұмыс істеп келеді. Тіркелген күні - 2007 жылғы 7 қараша. Ол кезде компания VST DEC SERVICE деп аталатын, ал құрылтайшылар қатарында Мариямгүл Загидуллина мен Зейнижамал Әбдірахманова бар. Бастапқыда қызмет түрі көрсетілмеген, бірақ кейіннен қосалқы коммерциялық қызмет ұсынуға көшкен.

2011 жылы компанияны Жәнібек Боқаев басқарды. Осыдан кейін бірқатар өзгеріс болды. 2017 жылы компания атауын BN DEC SERVICE деп өзгертті, сала ретінде көтерме сауданы көрсетіп, қатысушыларды өзгертті. Ол кезде құрылтайшылар қатарында Болат Назарбаев болған, бірақ 2019 жылы ол тең құрылтайшылар тізімінен жоғалып кеткен. 2020 жылы ұйым DEC SERVICE деп атала бастады, ал екі жылдан кейін қазіргі Ai-To Progress атауын алды.

Қызмет түрі ғылыми, техникалық және өзге де кәсіби қызметке дейін кеңейді. 2017 жылдан бастап Дәурен Молдағалиев компанияның өзгермейтін басшысы болып қалды - ол жалғыз құрылтайшы.

Бүгінде Ai-To Progress Алматыда, Бостандық ауданында 80-нен астам заңды тұлға тіркелген ғимаратта тіркелген. Компания штатында 30-ға жуық қызметкер бар. Негізгі қызмет түрі - тауарлардың кең түрін ұсынатын көтерме сауда, сондай-ақ ғылыми және техникалық сипаттағы қызметтер.

Ұйым белсендi қызмет жүргiзбейдi: тiркелген мекен-жайы бойынша жоқ, әрекетсiз деп танылған, оған қатысты атқарушылық iс жүргiзу ашылды. Компанияға шектеулер қойылған: банк шоттарына тыйым салу, нотариаттық іс-әрекеттер жасауға тыйым салу. Қызмет көрсету барысында оларға алты лицензия берілген, оның бесеуі бүгінде қолданыста. Сот базасында компанияның қатысуымен 19 талқылау тіркелген. Осыған қарамастан, Ai-To Progress  банкроттар тізілімі мен жосықсыз жеткізушілер тізімінде жоқ.

2022 жылы компания контрабандамен айналысатын ұйым ретінде Бас прокуратураның тізіміне енді. Тексерушілер сол кезде сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың бірқатары Қытайдан тауар әкелуді монополиялап, өңірлерді өзара бөліп, өнімнің жекелеген санаттарына - көкөністен бастап электроникаға дейін маманданғанын анықтаған. Тергеушілер мұның артында контрабанданың орталықтандырылған схемасы тұр деп күдіктенді.

2019 жылдан 2021 жылға дейін компаниялар тобы кедендік төлемдерді қысқарту үшін әкелінетін тауарлардың құнын жүйелі түрде төмендетіп отырған. Мемлекетке 107 миллиард теңге көлемінде залал келді. Бұл фактілер бойынша сотқа дейінгі тергеулер қозғалып, компаниялардың бір бөлігі ақшаны бюджетке қайтарып берді. Жалпы 21 миллиард теңге қайтарылды.

Залалды өтегендер арасында экс-президенттің қарындасы Әнипа Назарбаеваға қатысты Group of the companies TDA ЖШС (бұл компания да борышкерлер қатарында, бірақ 1888-ші орында) бар.

Сонымен қатар тізімге Азат Жанұзақовтың атына тіркелген Tex Alliance (біздің тізімде екінші орында) кірді; иесі Серікжан Рысқұлов, ал бірінші басшысы Ғабиден Айтмұхамбетов болған Almobi Group ЖШС; және Қанат Сүттіғожановқа тиесілі «Express Кеден Сервис» ЖШС. Бұл компания логистикамен және брокерлік қызметпен айналысқан.

Бұдан басқа, тергеуде Ai-To Progress, сондай-ақ құрылтайшысы Сергей Гутов болатын Global Logistics Ved және «TL NIKA Кеден» компаниясы болды. 

Жоғарыда аталған Tex Alliance компаниясы Қазақстанның ірі салық борышкерлері тізімінде екінші орында тұр. Бұл фирманың мемлекет алдындағы қарызы 94 миллиард теңгеден асады. Ұйым 2013 жылғы 18 қыркүйекте тіркелген және нарықта 11 жылдан астам уақыт жұмыс істейді.

 Соңғы қайта тіркеу 2019 жылдың желтоқсанында болған. Жіктелуі бойынша ол шағын кәсіпорынға жатады - қызметкерлер саны бес адамнан аспайды. Компания қызметінің негізгі түрі - тауарлардың кең түрін ешбір нақтылаусыз көтерме саудамен сату. Ол заңды түрде Алматы облысына бекітілген, Талғарда орналасқан. Компанияны Азат Жанұзақов басқарады, ол жалғыз құрылтайшы.

Ашық көздерде атқарушылық іс жүргізу және бірқатар операцияларға шектеулер тіркелген. Олардың ішінде - банк шоттарына тыйым салу, нотариаттық іс-әрекет жасауға және сатып алуларға қатысуға тыйым салу бар. Сот тарихы 36 істі қамтиды.

Тәуекел белгілерінің арасында Kompra.kz порталы жалған белгілері бар операциялардың болғанын көрсетеді. Осыған қарамастан, компания банкроттар тізімінде жоқ, лицензияларының көбі жарамды. Алайда мемлекеттiк сатып алуға қатысы жоқ және салық қызметi компанияны жоғары тәуекел дәрежесi бар деп бағалаған.

Alpha-bet және «OLIMP KZ Букмекерлік кеңсесі» компаниялары Қазақстанның ірі салық борышкерлері арасында үшінші және төртінші орында тұр. Екі ұйым да құмар ойындар индустриясында жұмыс істейді және ұйымдасқан қылмыстық топ құрумен, қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастырумен және салық төлеуден жалтаруға қатысты үлкен қылмыстық істің бел ортасында тұр.

Alpha-bet-тің мемлекет алдындағы қарызы 88 миллиард теңгеден асады, ал OLIMP KZ қарызы - 80 миллиардтан асқан. Екі компания да «Onlybet» ЖШС кіретін ауқымды букмекерлік желі үшін операциялық алаң ретінде пайдаланылған. 2022 жылдың ақпанында Алматы соты осы ұйымдардың иелері мен қызметкерлерін кінәлі деп тапты. Сот алдына 12 адам келіп, тағы 10 адамға халықаралық іздеу жарияланған. 

Қылмыстық іс аясында 3,6 миллиард теңгенің мүлкі, сондай-ақ төрт ұшақ пен үш автокөлік тәркіленді. Бұдан басқа, ОЛИМП басшылығынан алынған валюталық қаражатты - 5,5 миллион АҚШ доллары мен 200 мың еуроны мемлекеттік қорға аудару рәсімі басталды. Бұл активтер заңсыз қызметтің дәлелі ретінде тәркіленді, ал экономикалық ресурстардың заңсыз шоғырлануына қарсы іс-қимыл мәселелері жөніндегі комиссия оларды Ұлттық банкке беруге бастамашы болды.

Бұл іс бойынша сот талқылауының 135 томы бар. Прокуратура мәліметінше, мемлекетке келтірілген жалпы шығын 95 миллиард теңге болды. Мамыр айында Алматыда сотталғандардың мүлкін - бұрын компанияда бағдарламашы қызметін атқарған Марат Жандосов пен кассаларға жауапты Майя Жауыроваға тиесілі элиталық автомобильдерді сату басталды. Сату электрондық сауда-саттық порталы арқылы жүзеге асырылады.

Сонымен қатар, Қапшағай қалалық соты шешімінің күшін жою туралы сотқа жеке өтініш берілді, ол 2022 жылдың маусымында ОЛИМП басшыларының бірі, кінәлі деп танылған С. Адвокаттар үкім шығару кезінде айыпталушылардың конституциялық құқықтары бұзылғанын айтады. Бизнестің негізін қалаған Анарбек Жауыров өз өкілдері арқылы активтерді қайтаруға қол жеткізуге тырысып бақты.

Бесінші орынды 43,5 миллиард теңге салық берешегі бар GB Invest компаниясы алады. Ол өз қызметін 2011 жылы Қостанай облысында «Руслан-2030» атауымен бастады. Оның негізін қалаушы және жетекшісі Марина Гирина болған. Негізгі қызмет түрі - дүкендерден тыс бөлшек сауда. Көп ұзамай фирма атауын «Техностар» деп өзгертіп, Алматыға көшті.

2014 жылдан 2023 жылға дейін компания басшылық пен заңды мекен-жайын бірнеше рет өзгерткен. 2018 жылдың мамыр айында ол Каскелеңде тіркеліп, GB Invest деп атала бастады. Қызметі тауарлардың кең түрі бар көтерме саудаға өзгерді. Ол кезде жетекшісі Виктория Полукарова болатын.

Компания Бас прокуратураның кедендік рәсімдеу саласындағы бұзушылықтар мен салық төлеуден жалтаруға байланысты 2022 жылғы сот тергеуінде бар (біз бұл туралы жоғарыда айтқан едік). GB Invest контрабандаға қатысы бар ұйымдар арасында басқа компаниялармен қатар көрсетілген. Ол кезде ол тізімде жоғалып кеткен, себебі барлық БАҚ-тар Әнипа Назарбаеваға қатысты компанияға баса назар аудара бастаған.

Осылайша, борышкерлердің алғашқы бестігіне кіретін компаниялардың кем дегенде біреуі бір кездері Назарбаевтар кланының мүшесіне тиесілі және басқа екі компаниямен қатар (екінші және бесінші орын), бір дау-дамайда көрінді. Бұл жай ғана сәйкестік пе?..

Тізімде тағы кімдер бар?

Салық берешегінің ең ірі көлемі Алматыда - 369,9 млрд теңге және Алматы облысында - 151,5 млрд теңге болып көрсетілген. Қарыз қаражаты бойынша 5 өңірдің қатарына Астана (53,1 млрд), Қарағанды облысы (45,9 млрд) және Ақтөбе облысы (38,1 млрд) кіреді. Барлығы 15 мыңнан астам компания 758,7 млрд теңге қарыз жинаған.

Бұл қаражаттың 60% -на жуығы ірі борышкерлердің ондығына тиесілі. Олардың қатарында сауда, құмар ойындар, құрылыс, тасымалдау және өндіріс саласының ұйымдары бар.

Орда бұған дейін Нұрсұлтан Назарбаев, оның әйелі, бір қызы, сонымен қатар  ағасы мен әпкесі мемлекетке көлік, жер, мүлік үшін салық төлемегені туралы жазған. Әрбір кешіктірілген күн үшін оларға  тіпті айыппұл  да есептелген.

2022 жылы Алматыдағы Назарбаевтар әулетінің сарайлары  туралы деректер берілді.