Қайрат Қожамжаровтың туыстары Шымкент мұнай өңдеу зауыты маңындағы жерді қалай иеленіп, қалай жоғалтты?

2025 жылдың 20 ақпанында Шымкент прокуратурасы жергілікті мұнай өңдеу зауытының маңында орналасқан үш жер учаскесін жеке меншіктен  мемлекет меншігіне қайтару туралы қысқаша хабарлама жариялады. Қандай жеке тұлғалардан жер қайтарылғаны туралы хабарламада айтылмаған. Дегенмен, Orda.kz  бұл жерлер бұрынғы прокурор мен бұрынғы сенатор Қайрат Қожамжаровтың бауырлары басқаратын компанияға тиесілі екенін анықтады. Қайрат Қожамжаров 2000-шы жылдардың ортасында Қаржы полициясы мен Антикорды басқарған еді. Сол кездегі оқиғалар туралы сөз қозғалады.

Сот құжаттарына сәйкес 54,7 гектар жері мемлекет меншігіне қайтарылған компания – «HILL Invest» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі. Бұл компания 2011 жылы құрылған және сол кезден бері оның басшысы – Қайрат Қожамжаровтың ортаншы бауыры Қуат Қожамжаров. Қаржы полициясын басқару мерзімінің аяқталуына бір жылдай уақыт қалған еді, ал 2012 жылдың қаңтарында Қайрат Қожамжаров Ақмола облысының әкімі қызметіне тағайындалды.

Қайрат Қожамжаров өңірді басқарған кезде «HILL Invest» компаниясы Шымкент мұнай өңдеу зауыты мен теміржолдың арасында орналасқан учаскені пайдалану құқығын иеленді.

«Сайрам ауданы әкімдігінің 2012 жылғы 19 маусымдағы № 667 қаулысына сәйкес, „HILL Invest“ ЖШС-не Сайрам ауылдық округі шекарасындағы жалпы ауданы 59,372 га болатын жер учаскесінде ауылшаруашылық өнімдерін өндіру мақсатында бір жыл мерзімге уақытша жер пайдалану құқығы берілді. Оның ішінде 50,282 га – суарылмалы жерлер, 9,09 га – жайылымдық жерлер», – деп жазылған Шымкент МАЭС қаулысында.

2013 жылдың қаңтарында Қайрат Қожамжаров Қазақстан Республикасының қауіпсіздік кеңесінің хатшысы атанды. Ал 2013 жылдың қарашасында «HILL Invest» алған жердің көп бөлігінің мақсатты тағайындалуы өзгерді.

«Сайрам ауданы әкімдігінің 2013 жылғы 22 қарашадағы № 2094 қаулысына сәйкес, „HILL Invest“ ЖШС-не ауылшаруашылық өнімдерін өндіру үшін пайдаланылатын 54,432 га жердің мақсатты тағайындалуы базалық майлар мен мұнай өнімдерін өңдеу зауытын салу үшін өзгертіліп, жер учаскесі жеке меншікке берілді» деп жазылған сот шешімінде. 

Шымкент прокуратурасы жариялаған және спутник суреттеріне қарасақ, әлі күнге дейін зауыт салынбаған.

Жақында осы жерге байланысты Қожамжаровтар отбасының үшінші мүшесі – Дулат Қожамжаров туралы да мәлімет пайда болды. Бұл Қайрат пен Қуаттың кіші бауыры. Сонымен қатар, Дулат Қожамжаров 2024 жылы Forbes журналының Қазақстанның ең бай адамдар тізімінде 57-орынға ие болды. Ол – мұнай химиясы саласында ірі кәсіпкер. Дулат Қожамжаров жеті компанияның құрылтайшысы, соның ішінде «High Industrial Lubricants & Liquids Corporation (HILL)» ЖШС, оның басшысы 2014 жылдың мамырына дейін Қуат Қожамжаров болған.

2014 жылдың қыркүйегіне қарай осы «HILL Invest» ЖШС компаниясы оның бірі құрылтайшысы болды. Бұған дейін оның құрылтайшысы тек «Кемикал Логистик» ЖШС болған. Сол уақытта бауырларының үлкені, яғни Қайрат Қожамжаров Антикорды басқарып жүргеніне бір жарым айдай болған еді, ол осы қызметті 2017 жылдың желтоқсанына дейін атқарды.

2015 жылдың 10 сәуірінде Шымкент қаласы әкімдігі 8,4034 гектар жер учаскесін «HILL Invest» компаниясына сатты. 2015 жылдың шілде айында «HILL Invest» 4,15 гектар және 41,8786 гектар жер учаскелерін 10 жыл мерзімге жалға алды. Осыдан тоғыз ай бұрын Шымкент қаласы әкімдігі жердің мақсатты тағайындалуын ауылшаруашылықтан ЖЖМ зауыты құрылысын салуға өзгерткен болатын. Қаланың әкімі сол кезде қазіргі президент әкімшілігі жетекшісінің бірінші орынбасары Дархан Сатыбалды болды.

Осылайша, Шымкент мұнай өңдеу зауытының маңындағы 54 гектар жердің тарихы тоғыз жылға үзіліп қалды. Бұл аралықта Қожамжаровтар отбасының үлкені 2017–2019 жылдары Бас прокуратураны басқарды. 2019–2023 жылдары ол сенатор болды. Қазір ол жеке заң компаниясын басқарады – осы туралы ол Orda.kz журналисіне Болат Назарбаевтың асында қонақтар арасында жеке айтып берген. Ал 2024 жылдан бастап оны жазушы деп те атауға болады, ол «Кто убийца?» атты кітап шығарды. Қайрат Қожамжаровтың жеке тұлғасы, соның ішінде оның даулы тұстары туралы Orda.kz өткен жылы кеңінен жазған болатын.

Ашық дереккөздерге сүйенсек, оның кіші бауырлары белсенді түрде бизнес жүргізуде. Мысалы, екі Қожамжаровтың бауыры да «HILL-Import» және «Invest Joint Comp» ЖШС-нің құрылтайшылары болып. Ал «Investments Management Company (IMC)» ЖШС-де Қуат Қожамжаров құрылтайшы, бірақ бұл жолы ол немересі Елнар Қожамжаровпен, яғни Қайрат Қожамжаровтың ұлымен бірге. Ал ашық деректерге қарағанда, олар ағасы мен немересі бірге бизнес жүргізіп келеді, бұл 2009 жылдан бері жалғасуда. Ал Елнардың әкесі сол уақытта қаржы полициясын басқарған болатын.

Жалпы алғанда, Елнар Қожамжаров төрт заңды тұлғаның құрылтайшысы ретінде көрсетілген.

2024 жылы Шымкент қаласының Жер ресурстарын басқару департаменті жоспардан тыс тексеріс жүргізді, барысында Шымкент мұнай өңдеу зауытының маңындағы жер учаскесін «HILL Invest» компаниясы заң бұзушылықпен алғаны анықталды. Бұл, әсіресе, 2015 жылы жалға алынған екі учаскеге қатысты болды.

«Қазақстан Республикасының Жер кодексінің 48-бабы 1-тармағына сәйкес, мемлекеттік жер учаскелеріне құқық конкурс негізінде (аукцион, конкурс) берілуі тиіс, тек кейбір жағдайларда ғана басқа тәртіп қолданылуы мүмкін. Жалға беру шарттары конкурссыз жасалған, бұл жер заңнамасының өрескел бұзылғанын көрсетеді» деп жазылған сот шешімінде.

Өткен жылдың желтоқсанында Шымкент МАЭС былай деп шешті:

• Шымкент қаласы сәулет, қала құрылысы және жер қатынастары басқармасы мен «HILL Invest» ЖШС арасындағы 2015 жылдың 23 шілдесіндегі № 003/820 жалға алу шартын заңсыз деп тану.
• 2015 жылдың 10 сәуіріндегі 8,4034 гектар жер учаскесін сату туралы № 003/470 келісім-шартты заңсыз деп тану.
  
  

Сот шешіміне сәйкес:

«Жауапкердің өкілі Б.Шадырбеков талап-арызды мойындап, арызды қанағаттандыруға қарсы емес екенін мәлімдеді»

Мүмкін, Қожамжаровтар отбасы үшін бұл Шымкент мұнай өңдеу зауытының жанындағы бос дала аса маңызды актив болмаған шығар.