«Хабар» холдингі мемлекеттен қанша қаржы алады және оны қайда құртады?

Биылғы жылы мемлекеттік ақпараттық саясатты жүзеге асыруға 55 млрд теңге бөлінді. Оның көп бөлігі, 40 пайызға жуығы «Хабар» Агенттігі» АҚ-на түседі. Бұл ретте мемлекеттік тапсырыс конкурссыз таратылады.

Orda.kz тілшісі қазақстандық медиа нарығын зерттеп, «Хабардың» ақшаны қайда жұмсайтынын анықтады.

Мемлекет ұлттық БАҚ-ты қалай қолдайды

Қазақстанда отандық БАҚ-қа «қолдау көрсетудің» ерекше нысаны мемлекеттік ақпараттық тапсырыс деп аталатын заңнамалық деңгейде бекітілген. Осы саясатты іске асыру мемлекеттік бюджеттен тікелей нысаналы субсидиялар беру (мемлекеттік тапсырма) және мемлекеттік сатып алу порталы арқылы көрсетілетін қызметтерді сатып алу арқылы жүзеге асырылады.

Мемлекеттік тапсырмаларды бөлу конкурстық процедураларсыз жүзеге асырылады. Ең қызығы мұндағы қомақты сомалар. Мемлекеттік ақпараттық саясатты жүзеге асыруға жылына орта есеппен 40-50 млрд теңге бөлінеді.

Ақпараттық мемлекеттік тапсырманың 80%-дан астамын тек екі компания алады: «Хабар» агенттігі» АҚ және «Қазақстан РТРК» АҚ. Мәселен, биыл «Хабар» агенттігіне 13,4 млрд теңге, «Қазақстан» компаниясына 24,1 млрд теңге бөлінсе, қалған мемлекеттік аударым алушылар қалған 5 млрд теңгені төртке бөлген.

«Құқықтық медиа орталығы» үкіметтік емес ұйымы қызықты интерактивті карта жасады, оның көмегімен Қазақстанның әр өңірінде мемлекет БАҚ-қа қанша қаражат бөлгенін білуге ​​болады.

«Хабар» Агенттігі» АҚ

«Хабар» – қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде хабар тарататын арналардан тұрады: «Хабар», «Хабар 24» тәулік бойы жұмыс істейтін жаңалықтар арнасы, «Kazakh TV» спутниктік арнасы және «EL ARNA» киноарнасы.

«Хабар» Агенттігі» АҚ 1995 жылы 6 млрд теңге жарғылық капиталмен құрылды. Жалғыз акционер мемлекет болып табылады, оның мүддесін ҚР Ақпарат және әлеуметтік даму министрлігі қорғайды.

Басқарма төрағасы қызметін президенттің бұрынғы баспасөз хатшысы Берік Уәли атқарады. «Хабарды» Директорлар кеңесі басқарады, оның құрамына Ақпарат және әлеуметтік даму вице-министрі, ҚР Мемлекеттік хатшысы, жоғары оқу орындарының ректорлары және жапондық телеарнаның шолушысы кіреді.

Жыл сайын «Хабар» арнасына мемлекеттік тапсырма 14-19 млрд. Өткен жылы «Хабар» 33 412 сағаттық хабар таратумен 18,6 млрд теңге субсидия алған. Оның ішінде мемлекеттік ақпараттық саясатты жүзеге асыру және мектеп оқушыларына арналған телесабақтарды шығару бар. «Хабар» арнасының бір сағаттық хабары бюджетке 555 мың теңге түседі екен.

Агенттік мемлекеттік тапсырыстарды алумен қатар, сатып алу порталы арқылы жергілікті әкімдіктерге телевидение қызметін көрсетеді. Бұл жағдайда төлем жергілікті бюджеттен жүзеге асырылады.

«Хабар» Агенттігінің мемлекеттік бюджет қаражатының бөлінуі туралы редакцияның сұрағына 34 пайызы телехикаялар, деректі фильмдер мен лицензиялық өнімдерді шығаруға және сатып алуға бағытталған; Агенттік құрамына кіретін телеарналардан (цифрлық, спутниктік, кабельдік және аналогтық хабар тарату) сигналдарын таратуға 22%; еңбекақы қоры (еңбекақы және сыйлықақылар) – 20%, басқа шығындарға 16% және жалдау ақысы 8% құрайды.

«Хабар» АҚ аудитінің қорытындысы: бюджет қаражатын ұрлау бойынша жанжал

Соңғы кездері «Хабар» агенттігі» АҚ төңірегінде БАҚ-та жанжал артынан жанжал шығып жатыр. Әуелгіде бұл қызметкерлердің жалақының негізсіз төмендігі туралы шағымдары болса, қазір Есеп комитетінің тексеру қорытындысының төңірегінде іс жүріп жатқаны туралы қауесет тарады. Кейбір БАҚ «Хабар» агенттігіне жүргізілген тексеру қорытындысы бойынша Есеп комитетінің бюджет қаражатын жымқыру, 439 млн теңгеге қаржылық бұзушылық, 1,5 млрд теңгеге бюджеттік бұзушылықтар анықталғанын хабарлады.

«Хабар» да, Есеп комитеті де коммерциялық құпияны алға тартып, Orda.kz сауалдарына тексеру нәтижесін берген жоқ. Алайда, Есеп комитеті «Хабар Агенттігі» АҚ қызметінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілері бар тексерудің жекелеген фактілері бойынша материалдар процессуалдық шешім қабылдау үшін құқық қорғау органдарына жіберілді» деп қосты. Қарапайым тілмен айтқанда: «Иә, ұрлық болды, бірақ кім және қанша ұрлағанын прокуратурада анықтаңыз» дегенді білдіреді.

Ақпарат министрлігінің сайтында 2019 жылғы «Хабар» Агенттігі» АҚ Алматы филиалында жүргізілген аудиттің қорытындысы бар құжат бар. Одан кейін Есеп комитеті активтерді тиімсіз пайдаланғанын және нашар менеджменттің салдарынан 20 млн теңгеге заң бұзушылықтарды анықтады: филиал жұмысты толық орындамаған, ал бас кеңсе нашар менеджмент жүргізген.

«Хабар» АҚ – рентабельділігі төмен компания

«Хабар» агенттігі жыл сайын 2 млрд теңгеге жуық салық төлейді. 2020 жылғы қаржылық есеп бойынша компанияның жалпы кірісі 17,6 млрд теңгені, ал таза пайдасы 140 млн теңгені құрады. Сол кезеңдегі мемлекеттік тапсырма көлемі 17 млрд теңгені құрағанын ескерсек, кәсіпорынның табыстылығы өте төмен деп айтуға болады.

«Хабар» АҚ жеткізушілерді конкурстық рәсімдерді сақтамай таңдайды (ҚР Бюджет кодексінің 41-бабының 3-тармағының негізінде мемлекеттік тапсырманы орындау бойынша). Бұл ретте Агенттік «Хабар» АҚ қандай аутсорсингтік компанияларды мемлекеттік сатып алу порталынан тыс тартатынын ашып көрсетпейді.

«Хабар» АҚ жарнама нарығына белсене қатысады, яғни компания мемлекеттен де, коммерциялық операциялардан да табыс алады. Сол арқылы жеке БАҚ-тан түсетін жарнамалық кірістің бір бөлігін алады. Жекеменшік арналардың басшылары бірнеше рет қоғамдық арналардағы жарнама көлемін шектеуді талап еткен.

«Хабар» АҚ жұмысынан көрініп тұрғандай, БАҚ-ты субсидиялау саясаты бұлыңғыр және мемлекеттік БАҚ-қа жарнама нарығында артықшылықтар береді. Бұл жеке БАҚ-тың толық күйреуіне әкеліп соқтырады. Сондай-ақ, Ақпарат және әлеуметтік даму министрлігі директорлар кеңесінің жұмысының тиімділігіне ешқашан баға бермеген, Есеп комитетінің тексеру нәтижелері жеті мөрдің ар жағында жасырылған.