Мені атқан кім?: Әскерде қаза тапқан немесе мүгедек болған сарбаздардың оқиғалары

Парашют ашылмады. Жалғыз өзі санитарлық бөлімшеде азап шеккен. Автоматтан басына оқ атқан. Қайтыс болды. Ауыр мүгедектік алды. Сарбаздардың ата-аналары Orda.kz  редакциясынан балаларының қайғылы оқиғаларын жария етуді сұрады. Ербаян Мұхтар туралы бүкіл ел біледі, бірақ оның заңгері бұл іс бойынша тергеу қиын жүріп жатқанын үнемі мәлімдейді. Біз жариялаған осы материалда айтатын мерзімді қызметкерлер мен курсанттардың ата-аналарында кінәлілер жазаланады деген үміт мүлде жоқ.

Күзде Мәжіліс депутаты Нартай Сәрсенғалиев әскери прокуратурадан алынған қорқынышты сандарды айтты. Сол кезде статистика соңғы үш жылда Қазақстанда қаза тапқан 270 әскери қызметшіні көрсетті. Олардың 86-сы өз-өзіне қол жұмсады, тағы 20-сы мұны істеуге тырысты және бұл сандар тез өсуде.
Біз оншақты бақытсыз ананы тыңдап, трагедия болған барлық әскери бөлім басшылыққа алатын "із суыту" алгоритмін байқаусызда анықтадық:

- бейнекамералардан барлық жазбаларды жою;
- туыстары келгенге дейін оқиға орнын тазалау;
- марқұмның заттарын "жоғалту" ;
- медициналық сараптамада денені тексеру кезінде анықталған барлық көгерулер мен гематомаларды мәйіт дақтары деп атау;
- жауынгерлердің ұрып-соғуынан туындаған денсаулығына байланысты елеулі проблемалар әскерилердің жалған диагноздарымен жабылуы.

Әскерде зардап шеккен сарбаздардың ата-аналарына әділдікке жету өте қиын. Көбінесе заңгерлер мен адвокаттар мұндай істерді тіпті көп ақшаға да қабылдаудан бас тартады, бұл оқ өтпейтін әскери дүлей күшпен күресудің қаншалықты қиын екенін түсінеді.

14 күн қалды. Мен келемін. Бәрі жақсы болады

Жеңіс Ахметжан — Көкшетау қаласының тұрғыны. 2024 жылы 14 қазанда Приозерск қаласында № 06708 әскери бөлімінде қайтыс болды. Ол өзін автоматпен атып өлтірді деп болжануда. Біраз уақыт бұрын ол достарына өзінің қайтып келуіне орай анасына тосын сый жасауға көмектесуді сұрады: "Мен келемін, гүл сатып ал. Мен оны анама бергім келеді". Ол өзін вокзалда қарсы алуды өтінді. Өйткені, жігіттің оралуына бірнеше күн ғана қалған. Тіпті ол жолға билет сатып алып қойған.

Жеңістің анасы Гүлдана Ахметжанова бүкіл сұхбат бойы жылады. 13 қазанда ұлы қайтыс болғанға дейін, ол ұлымен бейне қоңырау арқылы сөйлесіпті. 

«Ол кешкі сағат бесте қоңырау шалды. Ол: «Анашым, Мен жақында ораламын, тек 14 күн қалды», - деді. Мен: «Иә, балам, бәрі жақсы болады», - деп жауап бердім. Осыдан кейін ол: «Жарайды, анашым, мен кезекшілікте тұрмын. Тексеру болуы мүмкін». Кейінірек қоңырау шалуға уәде берді, бірақ оның орнына «14 күн қалды. Жақында мен үйде боламын. Бәрі жақсы болады» деп хабарлама жазды. Оның бұл хабарламалары менде сақталған», - деп айтты.

Бірақ, түнгі сағат үште Гүлдананы телефон қоңырауы оятты. Телефондағы дауыс: «Біз Жеңістен айырылып қалдық», - деді. Белгілі бір майор Әбдірахманов солдат Калашников автоматынан өз-өзіне оқ атты деп мәлімдеді. 
Сарбаздың анасы суицид нұсқасына сенбеді. Егер ол бірнеше сағат бұрын ғана онымен болашаққа деген оптимистік жоспарларымен бөліссе, қандай суицид болуы мүмкін?

«Мен олардан ештеңеге қол тигізбеуін өтіндім: «Оған қол тигізбеңіз, мен жақында келемін» дедім. Мен бірден жолға шықтым».

Көкшетаудан таксимен Гүлдана Астанаға жетті. Онда оны Балқаш қаласына әскери бөлімге апарған әскери көлік қарсы алды. Оның айтуынша, әскерилер уақыт созып, қайғылы оқиға болған Приозерск қаласына олар қараңғы түскенде, кешке жеткен.  Осы уақытта оның баласын Балқаш қаласының мәйітханасына апара жатқан болатын.

«Біз Балқашта үш сағаттай уақыт өткіздік, бірақ мен бәрін өз көзіммен көру үшін оқиға болған жерге апаруды талап еттім. Олар келісті, бірақ мені қараңғыда, ештеңе байқап, көре алмайтын кезде ғана әкелді. Оқиға орны тазаланған, маған ешқандай ақпарат берілмеді, тек ұлымның қайтыс болған жерін көрсетті».

Гүлдана бөлімде Жеңістің жеке заттары қалмағанын айтты. Оған тек бос шкафы көрсетілді. Анасы жақында сатып алынған жаңа формасын талап еткенде, оған қандай да бір себептермен басқа біреудің формасы берілді.

Оған алғашында әскерилер ұлын көрсетуден бас тартты, бірақ жанжалдан кейін оны мәйітханаға апарды, сонда ол қанды денені көрді. Кейінірек жерлеу рәсіміне дейін Жеңісті жуындырғандар Гүлданаға оның денесінде көптеген көгерулерден басқа, арт жағында сызаттар болғанын айтты. Барлық дене жарақаттары фотосуретте көрсетілген.

Әйел Балқаштан кетер алдында да әлеуметтік желілерде оның ұлы "отбасылық мәселелерге байланысты" өз-өзіне қол жұмсағаны туралы ақпарат пайда болды.

«Мен бірден әскерилерге: Сіз неге осылай жаздыңыз? Ол менің жалғыз балам. Біз онымен ешқашан келіспеушілікке тап болған емеспіз. Мен оның оралуын асыға күттім, мерекеге дайындалдым» дедім. Осыдан кейін жарияланымдар жойылды», - деді көз жасына ерік берген ана.

Қазір Жеңістің ісі бойынша қылмыстық кодекстің 105-бабының 1-бөлігі ("суицидке дейін жеткізу") бойынша тергеу жүріп жатыр. Гүлдана тергеу назар аударуға міндетті көптеген мәліметтер бар деп санайды. Жеңіс қайтыс болған түні, әрине,  бақылау камералары, дабыл жұмыс істемеді. Трагедия орнындағы фотосуретте әйел тергеу маманы болмай-ақ, көптеген оғаш нәрселерді көрді. Мысалы, ұлының денесін отырған күйінде тапқан бұрыштың қабырғасында қан мүлдем жоқ.

Сол күні бірден 23 сарбаздың жұмыстан босатылғаны да таңқаларлық. Кезекшілікте сегіз адам қалды, олардың ешқайсысы ауа-райының қолайсыздығына байланысты оқ атылғанын естімеген.

«Мен сарбаздармен сөйлесуге тырысқанда, олар үнсіз тұрды, өйткені жақын жерде сержанттар мен офицерлер болды. Істі жүргізген тергеуші маған ұлымның әріптестерімен сөйлесуге рұқсат бермеді», - деді Гүлдана.

Сонымен қатар, соңғы апталарда Жеңіс үнемі оған ақша аударуды сұраған. Ақаша көлемі аз болды, бірақ белгілі болғандай, ол барлық таныстары мен достарына осындай өтініш білдірген.

 

Ең бастысы, ол офицермен қақтығысқа байланысты, қайтыс болардан бір ай бұрын Приозерск қаласына ауысты. Бұған дейін сарбаз Қарағандыдағы Майқұдық әскери бөлімінде қызмет еткен. 

«Ұлымды Майқұдықтан себепсіз ауыстырып, жалғыз өзін жіберді. 13 қазанда ол өзін-өзі атып өлтірді деп хабарланды, ал 14 қазанда түсініктеме бере алатын офицер кенеттен демалысқа кетті. Жанжалдың егжей-тегжейін ешкім ашпайды. Менің ұлымның неге ауыстырылғаны туралы сұрағыма, олар маған ұлым ештеңе айтпауды өтінді деп жауап береді».

Жеңіс қайтыс болғаннан бері 40 күн өтті. Осы уақыт ішінде Гүлдана барлық әскери бөлімдердің табалдырығын тоздырып, өзі тәрбиелеген жалғыз ұлының өліміне қатысты ашық және мұқият тергеу жүргізуді талап етуде.

«40 күн өтті. Ешкім кешірім сұрамады, менің көңіл-күйім де ешкімді алаңдатпайды. Мен прокуратураға және министрге бардым, барлығынан  әділ тергеу, тексеру сұрадым. Мен сыртқа шығып, балаларды көргенде жылаймын. Менің ұлым  тірі болғанда ғой... Мен оны жалғыз өсірдім. Ол спортшы болды, бокспен айналысты, медальдар мен мақтау қағаздарын құшақтап қалдым. Олимпиадаларға қатысты. Мен бұл істің соңына жетемін. Ұлым қайтып келмейтінін білемін, дегенмен басқа аналардың мен сияқты жылап қалмауы үшін әділеттілікке қол жеткіземін. Оны өлтірді... Мұны істеген адам жазалануы керек».

Анашым, мені атқан кім?»

2022 жылы Щучинск қаласындағы Шоқан Уәлиханов атындағы әскери колледжде Ұлан Мұсаевтың басында да  осындай жағдай болды. Ол басынан оқ жарақатын алды, бірақ жігіт аман қалды. Қазір оның мүгедектігі бар: ол өздігінен қозғала алмайды, әрең сөйлейді, ештеңе есінде жоқ және есінде сақтай алмайды. Мемлекет Гүлмираға көмектеспейді. Әйелдің ұлын оңалтуға мүмкіндігі жоқ.

Баласынығ жағдайын айтып, зарлаған ана әділдікке қол жеткізе алмады. Ол ұлының өзін-өзі атқанына сенбейді. Тергеушілер ашық түрде мысқылдайды: олар Ұланның бәрін есіне түсіріп, бәрін айтып беруін күтеміз дейді.

Ұлан бала кезінен әскери мансап туралы армандаған. Гүлмира Мұқажанова ұлын жалғыз өсірді. 2021 жылы Щучинск қаласындағы Қорғаныс министрлігінің әскери колледжіне оқуға түсті. Басында бәрі керемет болды. Ол оқыды, сессия тапсырды, демалысқа келді. Бірақ бірінші оқу жылының соңында Ұлы жиі ақша сұрай бастады. 

«Ол менен ақша сұрады, мен не үшін ақша керек екенін сұрағанымда: «Анашым, 20 000 жіберші. Біз полигонға барамыз. Взвод командирінің туған күні болады. Біз соны атап өтеміз, деді», - деп анасы есіне алды.

Шілде айында Ұлан демалысқа үйіне келуі керек еді. Бірақ жүгіру нормативін тапсыра алмағандықтан, тамыз айының басына дейін кешіктіруге тура келді. 

«29 шілдеде ол үйге пойызбен келуі керек еді. Мен оны күттім. Бірнеше сағаттан кейін ол басқа біреудің нөмірінен қоңырау шалып, жүгіруден норматив тапсыра алмағанын айтты. Бұл жұма болды. Мен: Олар бұл нормативті сенбіде қабылдай ма? - деп сұрадым. Ол: Иә. Бірақ демалыс күндері мұғалімдердің ешқайсысы қалмағаны белгілі болды. Дүйсенбіге қалдырылды, деп жауап берді. Дегенмен менің ұлым мен тағы үш жігіт демалыс күндері аумақты тазартты. Содан кейін взвод командирі Сайран оларға: «Сендер үшін мені демалысқа жібермеді, енді сендерге де демалыс жоқ, мен сендерге көрсетемін!, депті»,- дейді ол.

1 тамызда ұлы Гүлмираға тағы да 10 мың "емтиханға" жіберуді сұрады. 

«Мен ақыры келістім: Жарайды, нөмірді жібер, дедім. Ол маған ақша аударатын нөмірді жіберді. Мен осы кадет колледжінде жұмыс істеген майорға ақша жібердім. Мен, әрине, чекті сақтадым. Есімде, мен ұлымнан емтиханды өзі ғана осылай тапсырды ма деп сұрадым. Ол:«Жоқ, біз бәріміз оған 10 мыңнан береміз, ол емтиханнан өткізіп беріп, үйге жібереді», - деді.

Кешке Ұлан тағы да қоңырау шалып, ақша сұрады. Бұл жолы — үйге жолына және досының  жолына. Гүлмираның айтуынша, демалыстың қалған күндері ол көңіл-күйсіз болған, бірақ нормативтерге қатысты проблемалар болмауы үшін белсенді түрде жаттыққан.

2022 жылдың 29 тамызында Гүлмира ұлын оқуға жіберді. Ал 30 тамызда оған ұлы өзін автоматтан басынан атып өлтірмек болғаны туралы хабарланды. 

«Түстен кейін сағат 13.00-де мен оны пойызға апардым, кешке сағат 17.00-де майор WhatsApp-қа: «Барлық балалар келді, бәрі жақсы, алаңдамаңыз» деп жазды. Ұланның телефоны болмады. Келесі күні ол қарауылға, мұнараға қойылды. Менің ұлым түнгі сағат бірде кезекшілікке кірді. Содан кейін таңертең 6.30 - да ол әлі де кезекшілікте болды. Ал сағат 7:40-та ол автоматтан басына оқ атқан екен. Бұл олардың нұсқасы. Олар маған таңғы тоғызда қоңырау шалып, сіздің ұлыңыз ауыр жағдайда, келіңіз, деді», - деп секе алады Гүлмира.

Ол бірден Щучинск қаласына кетті. Түсте ол кадет колледжіне жетті. Оған оқиға орны көрсетілді. 

«Мен оларға оқиға қайда болғанын көргім келетінін айттым. Ол жерде қан көл боп жатты. Бірақ сараптамаға жіберілген суреттерде бірнеше тамшы ғана тіркелді. Неліктен олар бұлай істеді, мен түсінбеймін», - деп, әйел таң қалады.

Ұлан ауруханаға жарақат алған кезде дәрігерлер оның басқа дене жарақаттарын құжаттамаған, дейді Гүлмира.

«Ол өзін-өзі атқан кезде, әскерилер жедел жәрдем шақырған. Жедел жәрдем дәрігерлері оның дене жарақаты бар-жоғын тексеруі керек еді. Олар мұны істемеді. Дәрігердің мұндай жазбасы жоқ. Олар тек басындағы жараны тіркеді, ал денеде ұрып-соғу болғанын еш жерде атап өткен жоқ. Арқасында және аяқтарында көгерулер болды», - деп сарбаздың анасы мәлімдеді.

Гүлмираның сөзінше, ол қайғылы оқиғадан кейінгі екінші күні ұлының денесіндегі жарақаттарды компьютерлік томографияға апарған кезде көрді, бірақ олар оны тіркемеді.

«Оны бірінші қабат арқылы алып кетті, мен оны сол жерде көрдім. Ақырын төсек жапқышын ашып, көгерген жерлерін көрдім. Бесінші тамызда біз оны Щучинск қаласынан Астанаға апардық, содан кейін оның денесінде көптеген көгерулер бар екеніне тағы да көз жеткіздім. Бірақ сол сәтте мен бұған көңіл бөлген жоқпын», -  деді анасы. 

Ұланның ісін әскери тергеушілер алдымен өзін-өзі өлтіру әрекеті ретінде анықтап, кейін жауып тастады. Бірақ Гүлмира бұған келісе алмады. Ол ұлының өзін-өзі өлтіргісі келмегеніне сенімді. Әйел  аналық түйсікке сүйенгеннен емес, оның айтуынша, істе айқын сәйкессіздіктердің көптігінен өз сөзіне сенімді.

Біріншіден, әскери адамдар-оқиғаның куәгері-болған оқиға туралы айтқан кезде айғақтарды шатастырды. Алдымен курсанттың анасына оның басының артқы жағына оқ атқанын мәлімдеген, ал шынында оқ құлақ шекеден атылған. 

Екіншіден, Ұлан өзін өлтірмек болған сәтте бейнекамераның жазбасы бұзылды. Сол кезде барлық камералардың жұмыс істегенін растайтын адамдар бар.

Үшіншіден, сарбаздың басына оқ тиген автомат туралы да сұрақ көп: ол бұрышта ұқыпты тұрды (Ұлан өзіне оқ атқаннан кейін?), қарудан саусақ іздері табылған жоқ, жалпы, сараптама осы автоматтан оқ атылғанын нақты анықтаған жоқ.

Гүлмираның барлық мемлекеттік органдарға көптеген шағымдарынан кейін қазан айының соңында іс қайта басталып, 105 бап бойынша тергелуде (суицидке дейін жеткізу). Тергеу сықырлап жүріп жатыр. 

«Екі жылдан астам уақыт бойы мен әділеттілікке қол жеткізе алмаймын. Іс жабылады, содан кейін қайта ашылады. Тергеу алға жылжымайды. Тергеуші Ысқақов маған бұл өзін-өзі өлтіру әрекеті емес екенін дәлелдейтін фактілер жоқ, бейнежазба жоқ. Міне, Ұлан есін жинасын, бәрі есіне түссін, біз өзінен сұраймыз, деп бізді мазақ етті деп айтуға болады», - деді Гүлмира.

 

Тергеушінің сөздері шынымен де жаман мазақ сияқты естіледі, өйткені жараланған Ұланның енді қайта қалпына келуі екіталайй. Ал Қорғаныс министрлігі мен мемлекет бұрынғы кадетке көмектеспейді. Ол үнемі оңалтуды қажет етеді, бірақ мемлекеттік ауруханалар Ұланды қабылдаудан бас тартады, ал ұлын жеке клиникаларда емдету мүмкін емес. 

«Мен үнемі Қорғаныс министрлігінен көмек сұраймын. Ұлымның жағдайы орташа ауырлықта. Басының екі жағындағы сүйектері жоқ. Оның сөйлеуі мен көру қабілеті бұзылған, тек бұлыңғыр көреді. Жақсы естігеніне қуаныштымын. Дауыстан таниды. Негізінен ол жай ғана жатыр. Оның басы үнемі ауырады. Ол өздігінен отыра алмайды. Мен оған фильм қосып берем, ол тыңдайды. Оң қолын көтере алады. Оған үнемі оңалту қажет», - деп Гүлмира бөлісті.

Сонымен қатар, Ұланға миға күрделі операция қажет — жетіспейтін бас сүйектерінің орнына пластиналар орнату керек. Гүлмира нейрохирургиялық орталық көмектесуден бас тартқанын айтады. Бұл өте күрделі, қымбат операция, содан кейін қалпына келтіру процедуралары қажет болады. 

«Мен әскерге офицер болуды армандайтын сау ұлымды жібердім. Ал қазір олар әділ тергеуді қамтамасыз етуді айтпағанда, оны емдеуге көмектескісі келмейді», - деді ашуланған ана. 

Жақында, ұлы одан: "Анашым, мені кім атып тастады?» - деп сұраған.

Бүйрегімді сатсам да, бірақ шындыққа жетемін

Бір жыл бұрын Жаркентте 74261 әскери бөлімінде қайтыс болған солдат Амир Байтұрғановтың әкесі де ұлының әскерге сау кеткенін айтады. Ол 2023 жылдың 21 желтоқсанында менингиттен қайтыс болды. Мұрат Байтұрғанов шешімді түрде,  ұлын құтқарып қалу мүмкіндігі болғанына сенімді. Оның өліміне кінәлі нақты адамдар бұл үшін заңның барлық қатаңдығымен жауап беруі керек деп біледі.

«Ұлы әскерге шақырылған кезде, ол өзінің дені сау екенін растайтын үш медициналық комиссиядан өтті. Бұған дейін ол Қарағандыдағы әскери-техникалық мектепте оқыған. Онда да сол үкіммен медициналық комиссия өтті. Таратылғаннан кейін ол Жаркент қаласына келді», - деп солдаттың әкесі өз әңгімесін бастады.

Оның айтуынша, 2023 жылдың 6 желтоқсанында Амирден алғаш рет бүйрек ауруы белгілері біліне бастады. Дәл сол кезде ол ауырсынумен санитарлық бөлімшеге барды. Үш күннен кейін мерзімді қызмет сарбазы азаматтық аудандық емханаға жеткізілді. Онда дәрігерлер екі жақты пиелонефрит (бүйректің қабыну ауруы) диагнозын қойды. Қысқа емдеуден кейін Амир санитарлық бөлімшеге қайтарылды. 

«Оған толық медициналық ем берудің орнына, ол үш күн ғана емделді. Яғни, ол кем дегенде 7-10 күнге созылатын толық ем алған жоқ. Полковник келетін болғандықтан (жаңа казарма ашылуына орай), көрсеткіштерді бұзбау үшін барлық сарбаз санитарлық бөлімшеден қуылды. Ал менің ұлым емделмей, келесі күні полигонға атыс алаңына барды», - деп сарбаздың әкесі айтты. 

Ол ұлын бүйрегінен ұрды деп күдіктенеді. Бірақ Амир бұл туралы айтқан жоқ, ол тек қатты ауыратынына шағымданды. 20 желтоқсан күні сағат 11-де жас жігіт қатты ауырды. 40 градус температурада ол санитарлық бөлімге жеткізілді.

Бұл жұмыс күні-бейсенбі болды, бірақ фельдшер болмады. Кешке дейін ол барлық нұсқауларды телефон арқылы берді. 

«Мен өз міндеттерін орындауы керек болған фельдшердің сол күні оларды толығымен елемегеніне баса назар аударғым келеді. Телефон арқылы ол ұлына димедрол мен анальгин қабылдауды айтқан. Осымен болды. Елестетіп көріңізші, сағат 11-ден бастап 40 градус температура тек димедролмен емделді. Ол дереу жергілікті аудандық ауруханамен келісім бойынша оны сол жерге апаруы керек еді. 300 шақырым жерде олардың әскери ауруханасы бар. Бірақ олар ештеңе істемеді», - дейді Мұрат.

Кешкі сағат тоғызда, Амирдің температурасы 41-ден асқан кезде, фельдшер бөлімге келді. Жедел жәрдем шақырудың орнына ол көлік іздеуге үш сағатқа жуық уақыт жұмсады. Амир ауруханаға жеткізілгенде комаға түсіп, тағы бір сағаттан кейін қайтыс болды. 

«Олар оның осындай ауыр күйде екенінен қорқып, жеке көлігімен 23:45-те ауруханаға жеткізді. Менің баламды медициналық көмек көрсетпей осындай жағдайға жеткізген. Бұл нағыз немқұрайлылық. Онда тіпті медбике жұқпалы ауру белгілерін журналға жазбаған, температурасын өлшемеген. Бөлім командирі келмеді, қарамады. Медициналық қызмет бастығы жұмыс орнында болмады. Олар адамды осындай ауыр жағдайда тастап кетті. Бізге, жоқ дегенде ата-аналарына хабарласса ғой. Мен ол жерде біреуден температура түсіретін дәрі-дәрмек әкелуді сұрар едім, сатып алғызар едім. Оған қоңырау шалуға тыйым салынды».

Амир түнгі сағат екіде қайтыс болды. Кейінірек дәрігерлер мен медбикелер әкесіне жігітті ауруханаға әкелген кезде ол азаптанып жатқанын, жоғары температурадан оның қан тамырлары жарылғанын айтты. Әскерилер ата-анасына ұлының «табиғи себептермен» қайтыс болғаны туралы таңғы сағат сегізде ғана хабарлады. 

Сарбаз қайтыс болған аудандық ауруханада штаттық патологоанатом жоқ, өлім туралы алдын-ала қорытынды берген сарапшы талдау нәтижелерін күтпеді және анықтамада өлімнің себебі менингит болды деп жазды. Бұл диагнозды бірнеше сараптама жоққа шығарды, бірақ тергеу осы анықтамаға сүйене отырып, Амир менингиттен қайтыс болды деп сендіреді. Қате қорытынды берген сарапшының өзі қандай да бір себептермен бірден жұмыстан шығып, тергеу оны таба алмады.

«Сондай-ақ, замполит те  бірден өз орнын босатқан. Бірден басқа бөлімге ауысыпты. Атап айтқанда, ол сол күні кезекші болды. Олар бір нәрсе жасыратын болып тұр ғой». 

Ең бастысы, ресми түрде тергеу Амирдің дене жарақаты болмағанын айтады. Бірақ Мұрат ұлының денесіндегі жарақаттарды өз көзімен көрді. 

«Бізге дене жарақаты жоқ деп айтты. Мен мәйітті тексеруге барғанымда, сол күні менің көз жасым тоқтамаса да, бірақ мен оның бүкіл арқасы қап-қара болып кеткенін көрдім», - деді сарбаздың әкесі. 

Алдымен Амирдің ісі Қылмыстық кодекстің 99-бабы бойынша тергелді ("кісі өлтіру"), бірақ кейін 317-ге қайта жіктелді ("медицина қызметкерінің кәсіби міндеттерін дұрыс орындамауы"). Бірақ қазір Мұраттың айтуынша, олар фельдшерді де жауапкершіліктен жалтартқызып, істі жауып тастағысы келеді. 

«Ал менің ұлым үшін кім жауап береді? Олар жай ғана тәртіптік жазамен құтылғысы келеді. Адам жоқ, адам жоқ болса - мәселе де жоқ. Қазір әскери тергеу басқармасы фельдшердің кінәлі екенін дәлелдеу қиын болады дейді. Ұлың өзі ауырып қалды деп айтуда. Бірақ мен мұнымен тоқтамаймын. Менде патологоанатомиялық материалдар қалды, егер қажет болса, менингит болмағанын зерттеу және дәлелдеу үшін Ресейге, Түркияға, кез келген жерге барамын. Мен бүйрегімді сатсам да шындыққа жетемін. Егер іс қазір жабылса, бұл мүлдем нонсенс болады. Бала олардың кінәсінен қайтыс болды, құтқармады, медициналық көмек көрсетілмеді. Мен онымен келісуім керек пе? Өмірімде келіспеймін, ешқашан! Олар жауап берсін», - деді ер адам.

Сонымен қатар, Мұрат Амирден айырылған күнгі әскери бөлімнің бейнекамераларындағы жазбалар механикалық түрде жойылды деп сендіреді: 

«Бейнебақылау жазбалары дәл 20 желтоқсанда жойылды. Механикалық жолмен.  Біреу әдейі өшірді. Мұнда жазба жоқ. Тіпті санитарлық бөлімде камера бар. Бірақ одан барлық жазбалар жоғалып кетті». 

Амир бала кезінен өзін әскери мансапқа дайындады. Кадет сыныбында оқыды, ұлттық қауіпсіздік комитетінде жұмыс істеуді армандады. Ол мықты, спортшы және жігерлі жігіт еді. 

Ең жаманы дәрігерлер Мұратқа ұлын бірнеше сағат бұрын ауруханаға жеткізсе құтқарып қалу мүмкіндігі болғанын айтты.

Мен ұлымның емделгенін қалаймын, өйткені ол толықтай сау күйінде қызмет етуге кетті

Редакцияға тағы бір сарбаздың анасы жүгінді. Оның ұлы да армияда ауруға тап болды. Бұл әңгімеде біз есімдерді көрсетпейміз. Мерзімді қызметтегі сарбаз Ұлттық ұланда жақында ғана қызмет ете бастады-осы жылдың жазында ол Қызылордадағы 5547 әскери бөлімге жіберілді. Әйел ұлын дені сау күйінде қызметке жібергенін айтты. Ол бұған сенімді, өйткені өзі де дәрігер. Қазір ол ішкі істер министрлігінен жігітке толық емделуді талап етуде.

Оның айтуынша, офицердің шаптан ұрған соққыларынан кейін сарбаздың зәр шығару каналында, уретрамен байланысты проблемаларды басталды. Жігіттің өзі анасына ештеңе айтқан жоқ. Ол ұлының ауырып жатқанын ұлының әріптестерінің ата-анасынан білді. 

«Әрине, мен Қызылордаға бардым. Соққылар болды ма деген менің сұрақтарыма ұлым: Жоқ, жоқ, - деді, өйткені ұлым олардың аумағында болды. Менің талабым бойынша ұлым Қызылорда қаласындағы ауруханаға жатқызылды, ол жерден жеті күндік емдеу курсынан кейін шығарылды», - деп хабарлады анасы.

Сарбаздың толық емдемеген болып шықты. Осы уақытта мерзімді қызметтегі сарбаздың анасы оның өтініші бойынша E-Otinish арқылы оны Шымкентке басқа әскери бөлімге ауыстыруды ұйымдастырды. Таңқаларлықтай  өте тез рәсімделіп, жігіт Шымкентке жіберілді. Онда оның қабынуы қайтадан күшейе түсті. 

«Мен Шымкент медициналық-санитарлық бөлім бастығына хабарласқанымда, ол маған дауыстық хабарлама арқылы ұлының шап аймағында соққы болғанын  және ол осындай салдарға әкелуі мүмкін екенін айтты».

Сарбаздың анасы уақытында дабыл қақса да, емдеу бірнеше айға созылды. Әйел оның дұрыс емделмегеніне сенімді, бұл асқынуларға әкелуі мүмкін. Алты айға жуық уақыт бойы жігітке диагноз қойылмады, өйткені әскерилер офицердің соққысынан болған жарақатты мойындағысы келмейді. Әр түрлі азаматтық дәрігерлер оны тексеруден және қорытынды беруден бас тартты.

Қазір қылмыстық іс ашылды. Анасының өтініші бойынша оны ұлының өкілі деп таныды. Бірақ, ұлын бірнеше рет шаптан ұрған офицер оны сотпен қорқытты. Оның нұсқасы бойынша, сарбаз бір күндік демалысқа шыққан кезде, ол инфекцияны жеңіл жүрісті әйелдермен кездесіп жұқтырған.

Сарбаз Алматыдағы урология институтында зерттелді. Офицердің диагнозы, басқа да урологиялық мәселелер сияқты расталмады. Қазір мерзімді әскери қызметтегі сарбаз госпитальда жатыр. Зәр шығару проблемалары шешілмеген. Ауру ресми түрде ешқашан анықталмаған. 

«Қазір ұлымда проблема бар. Ол таблеткасыз дәретханаға қалыпты түрде бара алмайды, үнемі қуық босатылмағандай сезінеді. Ол психологиялық тұрғыдан депрессияға ұшырады. Тамыздан бастап оған әртүрлі диагноздар қойылды және бәрі дұрыс емес. Оның бәрі салған соққылардан басталды», - деп сарбаздың анасы айтты. 

Ол ұлын дұрыс емдемейді деп санайды.

«Мен ұлымның емделгенін қалаймын. Ол спортшы, кәсіби түрде баскетболмен айналысқан. Ол армияға өз еркімен барды, Ұлттық гвардияда қызмет етуді армандады. Оның денсаулығында ешқашан проблема болған емес. Әлсіздіктен сізге жүгінуге мәжбүрмін. Маған көмектесіңізші. Көп айлар бойы менің отбасым тыныштығынын айырылды. Менің үйде әлі кәмелетке толмаған балаларым және мүгедек күйеуім бар. Бірақ қазір мен барлық назарым мен уақытымды дені сау қызметке берген ұлымның ісіне бағыттауға мәжбүрмін».

"Жазатайым оқиға": парашют ашылмады 

2022 жылдың 18 қаңтарында 68665 әскери бөлімінде болған оқиғаны әскерилер жай апат деп атады. Демонстрациялық секіру кезінде сарбаз Жохангир Сайлаубековтың парашюті ашылмады. Жігіт 800 метр биіктіктен құлап қайтыс болды. 

«Олар 18 қаңтарда таңғы сағат 10-да төтенше жағдай болды, сіздің ұлыңыздың парашюты секірген кезінде ашылмай қалды, деп қоңырау шалды. Тергеу сегіз айға созылды. Нәтижесінде тергеуші бізге апат болғанын хабарлады және іс жабылды», - деді Жахангердің анасы Гүлден.

Ол парашют қандай себептермен ашылмағанын сараптама анықтай алмағанын айтты. Бұған дейін парашют 55 рет қолданылған. Ол бірнеше рет жөнделді. Ал 56-да ашылмай қалды.
Мүмкін Жахангердің ата-анасы тергеушімен келісіп, ұлының жолы болмағанына сенген болар. Пандемия кезінде айтулы секіруге дейін екі жыл бойы ешкім парашют қолданбаған. Олар шаң басып, дымқыл, жай қоймада жатты. Оларды сақтау шарттарын ешкім қадағаламады. Ал қолданар алдында қандай да бір себептермен оларды ешкім сынаған жоқ. Ұлдарға жай ғана құрал-жабдықтар берілді, парашюттерді өз бетінше бүктеуге бұйрық берілді және оларды секіруге жіберді.

«Барлығын тексеру үшін арнайы жауапты, міндетті командирлер бар. Ұшақтан қаптар тасталмады. Бірнеше жыл бойғы пандемия кезінде және одан кейін бұл парашюттер осы қоймаларда болды. Біз бұл қоймалардың суреттерін көрдік. Онда шатыр ағып жатты. Температура режимі сақталмады. Мұның бәрі парашютке әсер етеді. Олардың беріктігін тексеруі керек еді. Нақты жағдайда оларды 800 метр биіктіктен жүкпен тексеріп, олардың жұмыс істейтінін немесе жұмыс істемейтінін көру керек болды. Мұндай тексеру болған жоқ», - деп Жахангердің анасы ашуланады.

Оның жұбайы Мартбек парашютте  резеңке компоненттер бар екенін түсіндірді — итарқа ұстайтын тарақтар, олар жыртылып, ұлының құтқару күмбезі ашылмады. Бұл  дұрыс сақталмағаннан кеуіп, шіріп кетуі мүмкін. Тергеудің пікірінше, сараптама итарқа неге зақымдалғаны туралы сұраққа жауап бере алмайды. 

«Итарқаға сараптама жоқ. Олардың неге жыртылғанын тексеруге болмайды, деді бізге. Іс кептеліп қалды. Ескі парашют ұзақ үзілістен кейін тиісті тексерусіз пайдаланылды. Бұл өте өрескел қателік. Біз оларға ұлымызды сеніп тапсырдық. Олар оның өміріне соншалықты жауапсыз қарады», - дейді Гүлден.

Жақында сарбаздың ата-анасы тергеуді қайта бастатқызды. 

Гүлден бөлім командирінің оған қандай да бір жолмен: «сіздің ұлыңыз біз үшін басын ажалға тікті»,-дегені есінде. Ол оның не айтқысы келетінін түсінбеді: бұл Жахангер қайтыс болғаннан кейін парашюттер секіру алдында мұқият тексеріле бастады дегенді білдіре ме? 

Жахангер жеті ұлдың үлкені, көңілді және мейірімді жігіт болды. Отбасында әрқашан барлық ұлдар әскерде қызмет етуі керек деп есептелді. Ол әскери комиссариатқа өзі барды. Қызметі жақсы өтті. Оның аяқталуына бес ай қалды. 

Армия тақырыбы Orda.kz үнемі қозғайды. Біздің редакциямыз бірінші болып Ербаян Мұхтар туралы әңгімеледі. Сондай-ақ, біз Алмас Шахимов туралы жаздық, оның анасы әлі күнге дейін ұлының өлімін жан-жақты тергеу үшін күресуде. Жақында біздің журналистер жігіттің армияда психикалық денсаулығын қалай жоғалтқаны туралы айтты.

Қорғаныс министрлігі мен ішкі істер министрлігінен барлық сұрауларымызға біз бірдей жауап аламыз: тергеу жүргізілуде, ата-аналарға көмек көрсетіледі және т.б. Бірақ неге қайғылы жағдайға тап болған сарбаздардың ата-аналары әділ сотқа әкелетін адал және ашық тергеулерге қол жеткізе алмайды?