Украинадағы соғыс: Ресейге 3 жылдан бері қарсы тұрып келе жатқан елдің тұрғындары қалай өмір сүріп жатыр?

3 күнде аяқтап тастайтын Украина мен Ресей арасындағы соғысқа 24 ақпан биыл 3 жыл толады. Orda.kz редакциясы Украина тұрғындарымен сөйлесіп, олардан қазіргі жағдайы қалай болып жатқанын және соғыс туралы пікірлері мен Дональд Трамптың соңғы өтініші бойынша білді.

Біздің басты спикеріміз украиндық журналист, «Украина – Центральная Азия» телеграм-арнасының авторы Григорий Пырлик болды. Ол біздің өтінішіміз бойынша Украинаның әр аймағына барып, тұрғындардан сұхбат алды. 

– Григорий, қарапайым сұрақтан бастайын. 3 жыл соғыстан кейін Украина халқы өзін қалай сезінеді?

– Әркім өзін әрқалай сезінеді. Біріншіден масштабтық тұрғыдан қарасақ, Украинада соғыс 3 жыл емес, 11 жыл бойы болып келе жатыр. Ресей Қырымды аннексиялауды бастағанына 2025 жылдың 20 ақпанында 11 жыл болады. Кейін жауынгерлік іс-қимылдар жүргізіле бастады.

Қараша айынды Украина толық масштабты соғыстың басталғанына 1000 күн болғанына байланысты ақпараттық науқан жүргізді. Көбі ол жерге «сынған калькулятор» эффектісін жазды. Өйткені 2014 жылы Украинада өз үйін тастап кетуге мәжбүр болған тұрғындар болды. Мен оқиғаны өз әріптестеріме айта аламын. 2014 жылдың күзінде мен Киевте жаңа жұмысқа орналасқан кезде, біздің офисте Қырымдық журналист болды. 2014 жылы Ресей Қырымды басып алғалы жатқанда ол күйеуі және баласымен бірге кетіп қалды. Бірақ олар Донецкіге өз туыстарына кетті. Сол кезде украин мен ресейшілдер арасында алауыздық туып жатқан. Алайда Ресей ресейшілдерді қолдау мақсатында Украинаға қарулы күштерін ол кезде қолданбай тұрған. Сонда 2014 жылы ол отбасыға 1 жыл ішінде 2 рет ауыстыруға туралы келген. Соңында олар Киевтің жанына көшті. Оларға 2022 жылдың ақпан айында не болғаны туралы мен ештеңе білмеймін. Бұндай драмаға толы оқиғалар өте көп.

2014 жылы

Ираклий. Донецк облысы Горловка қаласының тумасы. 2014 жылы қарулы күштер қолданыла бастағаннан кейін Донбастан көшіп кетті. Қазір Львовта тұрады. 

«Менің отбасым үшін соғыс 2014 жылдың мамыр-маусым айында басталды. Ол кезде менің жасым 17-де болған. Біз достарымызбен қыдырып жүргенде, әскери адамдарды көрдік. Олар бізге: «Бұл жерде жүруге болмайды» деп айтты. Олардан не үшін жүруге болмайтынын сұрағанда, олар бізге өз қаруларын көрсетті. Әрі қарай ай сайын жағдай қиындап, халықтың қорқынышы үдей түсті. Менің әлі күнге дейін есімде украиндық ұшақ Донецк облысында ұшып жүргенде, оны сепаратистер атып түсіріп, ұшқышты ұстап алды. Халық арасында диссонанс туа бастады. Бір жағынан қарасаң бұл жай ғана бізді қорғау үшін ұшып жүрген ұшақ болса, екінші жағынан Донецк пен Луганск облыстарына жасалғалы жатқан шабуыл деп ойлады. Ал менің отбасым бұл жерден көшу керек деп шешті.

Біз сол кезде өз атамызға Николаевқа бардық. Барлық заттарымызды жинадық, дәлірек айтқанда заттарымыз жаздық киімдер еді. Біз бұның барлығы шамалыдан кейін бұның барлығы басылып, кейін үйімізге қайтамыз деп ойладық. Ал шын мәнісінде бұл 11 жылға созылды.

Содан біз жаңа өмір бастау үшін Харьковке келдік. Менің отбасым Горловкада қалып кеткен заттарды алуға кетті. Олар сол кезде қатты қорықты. Тіпті олар отбасының тек біреуі ғана бару керектігін де айтты, өйткені ағам екеуімізде әке-шешеміздің біреуі қалу үшін. Соңында олар екеуі де кетті, салдарынан олар көптеген орыстарды,  орыстарды ғана емес, сондай-ақ, атыс-шабысты да көрді».

– Соңғы кездері ақпарат легінен Владимир Зеленскийді диктатор деп атаған Дональд Трамптың мәлімдемесі кетпей жүр. Бұл туралы украиндықтар не ойлайды?

Григорий Пырлик:

«Facebook-те оқып отырғанымдай адамдардың ойы басым. Мен үмітсіздік емес, абыржу деп айтар едім. Өйткені Дональд Трамптың соңғы мәлімдемелері аясында біз АҚШ-тың жаңа президентінің әкімшілігі соғыстың басталуы үшін агрессорды емес, жәбірленушіні кінәлауға шешім қабылдағанын көреміз. Олар агрессормен келісуге тырысады, келіссөздер жүргізеді, олар Украинаны шақырмайды.  Дональд Трамп Украинаның келісімге келу үш жыл уақыты болғанын айтады. Содан кейін біз Трамптың өзінің алғашқы президенттігі кезінде төрт жыл болғанын, соғыс жүріп жатқан кезде, Ресейге көмектесіп, Украина территорияларын босатып, соғыс қимылдарын аяқтау болды». 

Трамп сөздеріне деген көзқарас туралы

Ираклий:

«Бір жағынан өзіңе, өз еліңе, Еуропадағы серіктестерге сену керек екенін түсінесің. Өйткені олардан үлкен пайда келеді. Кейін сол арқылы Ресей басқа елге шабуыл жасағанда, олардың басып алу мәселесін шеше аласың. Ал Америкаға бұл қызықсыз. Оларға тек ақша мен ресурс қана керек. Бір өкініштісі қаншама адамдар осы үшін қаза болды. Қаншама әскери адамдар, қаншама тұрғындар... Зеленский туралы, біздің үкімет туралы, біздің адамдар туралы кейбір нәрселерді оқығанда, сіз: «не?» сіз мұхиттың арғы жағында тұратын соғыс, жарылыстар, бомбалар деген не екенін білмейтін адамсыз және менің қасымдағы адамдардың тағдыры сіздің әрекеттеріңізге байланысты. Бұл сұмдық!»

Катерина. Харьков облысының тұрғыны. 3 баланың анасы. Ресейдің басып алу прооцесінде Купняскіде болған. Қазір алдыңғы аймақта эвакуацияда.

«Бұл, әрине, жағымсыз. Көмектесіп болғаннан соң сіздің еліңіздің басшысын соңғы қылып қояды, ал бізді кінәлі етіп қойды. Ал біз не нәрсеге кінәліміз? Бізге шабуыл жасағанына ма? Біздің балаларымыз ХХІ ғасырда мына сұмдықты көргені үшін бе? 3 жыл бойы көрген жағдайдың барлығы миымнан кетпейді. Мен оларды баласынан айырылған аналардың көзіне тік қарағанын қалаймын. Тек қана соғыстағы әскерді ғана емес, сондай-ақ үйінде ұйықтап жатқан балаларды да көрсе екен деймін. Ол балалар не өлді, не мүгедек болып қалды».

Ресей үнемі энергетикалық нысандарға соққы жасайды. Ресей СІМ басшысы бұлай емес дейді, бірақ бәрі бұл өтірік екенін түсінеді. Украиндықтар жарық болмайтын жағдайдан қалай шығады, қыста жылу болмауы мүмкін бе? Жалпы, соғыстың үш жылындағы тұрмыс қиындықтарын қалай жеңуге болады?

Григорий Пырлик:

– Украина қазір жаңа жағдайларға бейімделудеткеремет қабілет көрсетуде. Атап айтқанда, осы жылдың 16 ақпанында Украинаның оңтүстігіндегі Николаевтағы ЖЭО-ға Ресейдің соққысы болды. Нәтижесінде, хабарланғандай, 100 мыңға жуық тұрғын жылусыз қалды. Сол кезде қалада температура -10-ға дейін төмендеді. Бірақ екі күннен кейін ғана жылу беру мүмкін болды. ЖЭО-да электр энергиясын өндіру мүмкіндігі жойылды, бірақ бұл жағдайда электр энергиясын өндіру маңызды болмады. Қалай болғанда да, билік жылу жүйесін іске қосты. Билік жауға артық ақпарат айтпайды. Бірақ соған қарамастан, жылу келе бастады. Сонымен қатар, ауруханалар мен басқа да әлеуметтік нысандарды Украинаның батыс серіктестері берген мобильді қазандықтарға қосуға болады.

Қазақстан Республикасы елшілігінің соғыс туралы пікірі

Алмагүл Кенжебаева:

«Соғыстың 3-күні маған елшіліктен қоңырау шалып, біздің кетуіміз керегін айтты. Мен Қазақстан азаматымын. Бірақ менің ұлым 20 жаста еді, ал 18-ден 60-қа дейінгі ер адамдар кетпейді делінген. Балаларды қалдырып, өзім Қазақстанда қалай тыныш өмір сүре аламын? Сондықтан біз бір айға Черкасқа бардық, содан кейін қайтып келдік».

Біз қазір сіздермен орыс тілінде сөйлесіп жатырмыз. Орыс тілі тақырыбы, орыс тілділерге қысым жасады деген айыптаулар Путиннің агрессиясының себептерінің бірі болды. Украинадағы орыс тіліндегі жағдай қазір қалай? Мен әлеуметтік желілерден көріп отырғанымдай, Украина тұрғындары украин тілін кем дегенде суржик деңгейінде білу үшін жаппай үйрене бастады. Менің ойым қаншалықты дұрыс және орыс тілінен бас тартуды агрессияға наразылықтың кейбір нұсқасы деп санауға бола ма?

– Мен бұл өте қиын деп айтар едім. Бір жағынан, 2022 жылы орыс тілінен бас тартудың болғаны рас. Орыс тіліндегі нұсқалары бар кейбір сайттар бұл бөлімді жауып тастады. Бірақ басқа порталдар өз жаңалықтарын орыс тіліне аударуды жалғастырып жатыр. Мысалы, «украин ақиқаты», «УНИАН» ақпарат агенттігі. Бізде FREEDOM орыс тілді телемарафоны бар.

Яғни, орыс тілі әлі де қолданыста. 2024 жыл, мамыр айының соңы. Орталық Азия елдерінен журналистер делегациясы Украинаға келген болатын. Сол кезде Владимир Зеленский олармен орыс тілінде сөйлесті. Осы делегацияда болған Қырғызстаннан келген журналистердің бірі, содан кейін маған берген сұхбатында ол үшін бұл маңызды қадам екенін айтты. Себебі Орталық Азия елдерінде орыс тілі ұлтаралық қатынас тілі ретінде қолданыла береді.