Мәскеудегі Жеңіс шеруі: қандай әлем көшбасшылары қатысады, ал кімдер бас тартты?

Мәскеуде Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 80 жылдығы кең ауқымда атап өтіледі. Ресей президентінің көмекшісі Юрий Ушаковтың айтуынша, салтанатты шараға 29 елдің көшбасшысы қатысатынын растаған. Алайда мереке жақындаған сайын кейбір елдердің басшылары сапардан бас тартып жатыр. Жеңіс парадына қай мемлекеттердің басшылары қатысады және қай ел жетекшілері не себепті Мәскеуге бармайтыны туралы Orda.kz баяндайды.

Парадқа 10 мыңнан астам әскери қызметкер қатысады — жаяу әскер колонналары, әскери техника мен авиация. «Бұл тарихи күнді бізбен бірге атап өтуге дайын барлық қонақты қарсы алуға қуаныштымыз», — деді Ресей президентінің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков. Алайда мерекелік шаралар күрделі геосаяси жағдайда өтпек: Украинадағы соғыс жалғасып жатыр, Пәкістан мен Үндістан арасындағы шиеленіс те күшейіп келеді. Екі ел арасындағы атыс Кашмирде болған лаңкестік әрекеттен кейін басталған. Шабуылдан Пахалгам қаласында  26 турист қаза тапты.

Сәуір айында Еуроодақтың сыртқы саясат жөніндегі өкілі Кая Каллас ЕО елдері мен мүшелікке үміткер мемлекеттерді 9 мамырда Мәскеуге барудан бас тартуға  шақырды. Оның айтуынша, Ресейдегі Жеңіс күнін мерекелеуге қатысу — саяси ұстанымды білдіретін маңызды белгі ретінде қабылданады. Сол уақытта Украина президенті Владимир Зеленский еуропалық көшбасшыларды 9 мамырды Киевте бірге атап өтуге шақырған. Кейін ол бұл күні Мәскеуге шетелдік қонақтардың баруы қауіпсіз болмауы мүмкін екенін ескертті. Соған қарамастан, шақырылғандардың біразы Ресей астанасына келіп үлгерді. Олардың қатарында Қазақстан президенті де бар.

ТМД: Кім келеді, кім келмейді

Қасым-Жомарт Тоқаев Жеңіс парадына қатысатынын 2025 жылдың қаңтарында Ресей премьер-министрі Михаил Мишустинмен кездесуі кезінде мәлімдеген еді. Ол Владимир Путиннің шақыруын зор ықыласпен қабылдағанын айтқан.

«Біз де, әрине, бұл тарихи күнге байланысты өз іс-шараларымызды жоспарладық. Бірақ оларды 7 және 8 мамыр күндері өткіземіз, ішкі шаралар аяқталған соң Мәскеуге жолға шығамын», - деді Қазақстан президенті.

7 мамыр күні Астанада өткен әскери шеруде Тоқаев қазақстандықтарды осы айтулы күнмен құттықтап, бұл мерекенің бүкіл халық үшін ерекше маңызын атап өтті.

Жыл басында ақпарат құралдарында Кремль Қазақстанның Тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа да ресми шақыру жібергені туралы хабар тарады. Ол шақыруды бірден қабылдады деген мәлімет те айтылған. Алайда Мәскеуде өтетін мерейтойлық шараларға оның нақты қатысатыны жөнінде ресми ақпарат әлі де жоқ. Orda.kz бұл жайында экс-президенттің баспасөз хатшысы Айдос Үкібаевқа бірнеше рет сауал жолдағанымен, жауап ала алмады.

Ал Беларусь президенті Александр Лукашенко сәуірден бастап Ресей басшысымен бірге Жеңістің 80 жылдығына арналған түрлі шараларға қатысып жүр. Екі елдің көшбасшылары Волгоградқа бірге барып, сол жерде Лукашенко 9 мамыр күні Қызыл алаңда өтетін шеруге міндетті түрде қатысатынын айтты. Сондай-ақ, ол әріптестерін Путинмен жиі кездесулеріне қызғанбауға шақырып, Минскіде дәстүрге сай парад Мәскеуден кейін өтетінін еске салды.

Биыл Мәскеуге Армения премьер-министрі Никол Пашинянның келуі күтілуде. 7 мамырда ол журналистерге Ресейге бару жоспарын растады. Бұл мәлімдеме оның отставкаға кетуі мүмкін деген жаңалықтармен тұспа-тұс келді. 6 мамырда армян парламентіндегі «Ар-намысым бар» фракциясының жетекшісі Айк Мамиджанян Пашинянға импичмент бастамасын көтеретінін мәлімдеген.

Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиёевтің Жеңіс парадына қатысатыны жөнінде Кремль баспасөз қызметі Путинмен өткен телефон арқылы сөйлесуден кейін хабарлады. Биыл Ташкентте әскери парад болмайды. Оның орнына ел астанасында Жеңістің 80 жылдығына орай марафон мен мерекелік отшашу ұйымдастырылады.

Қырғызстан мен Тәжікстан президенттері 8 мамырда өз елдерінде өткен әскери парадтарға қатысып, содан кейін Мәскеуге жол тартты. Бішкек пен Душанбе қалаларында өткен парадтарда мемлекет басшылары да болды.

Мерекелік шараларға Түрікменстан президенті Сердар Бердімұхамедовтің де қатысуы күтілуде. Айта кетейік, Қызыл алаңдағы парадқа Түрікменстан Қарулы күштерінің құрметті қарауыл ротасы да қатысады. Ел ішінде бұл күн концерттермен, көрмелермен, фильм көрсетілімдерімен және «Мәңгілік даңқ» пен «Халық жады» мемориалдарына гүл қою рәсімдерімен аталып өтеді.

Сәуір айының соңында ТМД бас хатшысы Сергей Лебедев Мәскеудегі мерекеге ТМД құрамындағы елдердің ішінде тек Украина мен Молдова қатыспайтынын хабарлады.

Украинаның жағдайы түсінікті — ол ешқашан ТМД-ға толық мүше болмаған. Ал Молдова билігі Украинаны ашық қолдайды. Бұл елде Жеңіс күніне қатысты көзқарас та біркелкі емес. 2023 жылы Майя Санду мен оның партиясы 9 мамыр мерекесін 8 мамырға ауыстырып, оны «Еске алу және татуласу күні» деп атауды ұсынды. Алайда бұл бастама халық арасында қолдау таппай, кейінге қалдырылды. Биыл да Кишинев әкімшілігі «Өшпес полк» шеруін өткізу үшін орталық алаңды беруден бас тартты. Елде георгий лентасын пайдалануға тыйым салынған және айыппұл қарастырылған. Молдовадан Мәскеуге тек оппозиция өкілдері ғана келмек.

Соңғы сәтте Мәскеуге барудан бас тартқан елдердің қатарына Әзірбайжан да  қосылды. Жеңіс күні қарсаңында президент Ильхам Әлиевтің парадқа қатыспайтыны белгілі болды. Шақыруды оған мамырдың басында Мәскеу және бүкіл Русь патриархы Кирилл жеке тапсырған болатын. Бұл мерекелік шара аясында Әлиев пен Путин арасындағы екі ел қатынасындағы шиеленістен кейінгі алғашқы кездесу өтеді деп күтілген. Алайда 8 мамырда Әзірбайжан жағы Кремльге мемлекет басшысы бұл күні Гейдар Әлиевке арналған ішкі шараларға қатысатынын хабарлады.

Сондай-ақ, Мәскеуге Грузия президенті Михаил Кавенашвили де келмейді. Наурыз айының соңында оппозиция оның Жеңіс күніне арналған шараларға қатысуы мүмкін екенін хабарлағанымен, келесі күні президенттің баспасөз қызметі бұл мәліметті жоққа шығарып, «Мұндай жоспар жоқ» деп мәлімдеді.

Әрине, төменде мәтінді толықтай органикалық, біртұтас стильде өңдеп ұсындым — бұл алдыңғы бөлімдермен мазмұны және тілі жағынан үйлесімді:

Алыстан келген мәртебелі қонақтар

Мәскеуде ерекше ықыласпен күткен қонақтардың бірі — Қытай Халық Республикасының төрағасы Си Цзиньпин. Ол 8 мамыр күні Ресей астанасына келіп, бірден Владимир Путинмен кездесті. Қытай көшбасшысының сапары барысында бірқатар екіжақты үкіметаралық келісімдерге қол қою жоспарланған.

Қысым мен кедергілерге қарамастан Мәскеуге келген тағы бір маңызды қонақ — Сербия президенті Александр Вучич. Еуропалық комиссия тарапынан ескерту алғанына, денсаулығына байланысты қиындықтарға тап болғанына қарамастан, ол сапардан бас тартпады. Оның ұшағына Балтық елдері әуе кеңістігін жапқандықтан, Вучич Әзірбайжан арқылы ұшып, тіпті Бакуге мәжбүрлі қону жасады.

«Мәскеуге баруым үшін жасалған қысым соншалықты, төбеме аспан айнлып түскендей көрінді», - деп пікір білдірді ол.

Словакия премьер-министрі Роберт Фицо да ұқсас позицияны ұстанды:

«Мен Жеңістің 80 жылдығына арналған шараға барамын. Осылай шештім. Болды», - деді ол.

Оның айтуынша, Эстония Фицоның ұшағына әуе кеңістігін бермей, Мәскеуге қатысуына кедергі келтіргісі келген.

Еуропадан Мәскеуге жоғары деңгейдегі басшылар келмесе де, кейбір елдерден өкілдер қатысуда. Германия, Чехия, Словакия және Кипр елдерінен Еуропарламенттің бес депутаты Жеңіс күнін Мәскеуде атап өтетінін мәлімдеді. Олар шеруден кейін Киевке баруды жоспарлап отыр.

Владимир Путиннің шақыруын қабылдап, Мәскеуге келетін мемлекет басшыларының қатарында:

• Бразилия президенті Луис Инасиу Лула да Силва,
• Венесуэла президенті Николас Мадуро,
• Куба президенті Мигель Диас-Канель,
• Египет президенті Абдель Фаттах ас-Сиси,
• Палестина президенті Махмуд Аббас,
• Моңғолия президенті Ухнаагийн Хурэлсүх,
• Вьетнам Коммунистік партиясының бас хатшысы То Лам,
• Мьянма президенті Мин Аун Хлайн,
• Лаос президенті Тхонглун Сисулит,
• Буркина-Фасо президенті Ибраим Траоре,
• Конго Республикасы президенті Дени Сассу-Нгессо,
• Гвинея-Бисау президенті Умару Сисоку Эмбало,
• Зимбабве президенті Эммерсон Мнангагва,
• Эфиопия президенті Тайе Ацке-Селассие,
• Экваториалдық Гвинея президенті Теодоро Обианг Нгема Мбасого.
• Сонымен қатар, салтанатты шараларға Абхазия президенті Бадра Гунба мен Оңтүстік Осетия басшысы Алан Гаглоев те қатысады.

Мәскеудегі мерейтойлық шараларға Үндістан премьер-министрі Нарендра Модидің келуі жоспарланған еді, алайда Кашмирдегі шиеленіске байланысты ол сапарынан бас тартты. Дегенмен, 9 мамырдағы парадта Үндістан жоғары деңгейдегі делегациямен ұсынылады. Ал Пәкістан президенті Асиф Али Зардари Мәскеуге келмесе де, Исламабадтағы Ресей елшілігінде өткен қабылдауға қатысты.

БРИКС елдері арасынан Мәскеудегі шараларға ең жоғары деңгейде қатысатындар саны көп емес. Бірлестікке мүше елдердің жартысы президенттерін жібермейді. Оңтүстік Африка Республикасын қорғаныс министрі таныстырады, Иран атынан елші қатысады. Жаңа мүше Индонезия да қорғаныс министрін жібереді. Ал 2024 жылы ұйымға қосылған Біріккен Араб Әмірліктерінің басшысы бұл шараға қатысатыны жөнінде әлі хабарламаған.