Билікке сенбейтін жұрт кенеттен неге алқабилерге сенім арта қалды?

Соңғы кездері желіде алқабилер сотының шешімі, оның ішінде педофилдерді ақтап алуы жұртшылық наразылығын тудырды.

Orda.kz редакциясы «балалардың зорлық-зомбылығын алқабилер соты қарауы қаншалықты дұрыс?» деген сұрақпен заңгер Джохар Өтебековпен байланысқа шықты.

– Осы жылдан бастап кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығына қарсы қылмыстарды алқабилер соты қарамайды. Бұлай болғаны өкінішті. Жоғарғы Сот пен депутаттар қоғамның белгілі бір бөлігінің басшылығымен жүрді.

2019 жылы Батыс Қазақстан мен Шығыс Қазақстанда бірнеше резонанстық үкім шығарылды. Әлеуметтік желідегі кейбір қолданушылар олардың әділдігіне күмәнданатындықтарын ашық айтты. Алқабилер бала зорлығымен айыпталған біреулерді ақтаса, ал енді біреулеріне жеңіл жаза тағайындады.

Заңгер әдетте полиция мен прокуратураға сенбейтін халық неге кенеттен оларға сенім арта қалғанын түсіне алмай отыр.

– Халық полиция мен прокуратураға сенбейді. Олар педофилиямен айыпталғандардың бәрі қазірдің өзінде кінәлі деп санайды. Өкінішті-ақ. Педофилдерден қисынсыз қорқуды түсінбеймін. Десек те құқық қорғау органдарына қайдан ғана кенеттен сенім пайда болды?

Рудныйда педофил өлтірген кішкентай Виктория Ганиге қатысты тергеу ісі екі жазықсыз адамды әбден қинағанын еске салғым келеді. Оның бірі –  ақыл-есі кем жасөспірім, екіншісі, полицияның қысымынан өзіне қол жұмсамақ болған адам. Нағыз қылмыскерді ақыры жергілікті ерікті тапты.

Алқабилердің сот төрағаларынан артықшылығы

Оның айтуынша, сот төрағаларында үкім шығару кезінде мансаптық қорқыныш болады.

– Шындығында, алқабилер соты судьяларға қарағанда әлдеқайда объективті. Олардан ақтау үкімін алу мүмкіндігі он есе жоғары. Судьялардан айырмашылығы, олар мансаптық қорқыныш пен айыптаушылыққа бейімділікпен байланысты емес.

Алқабилердің қылмыстық істердің кез-келген санатын объективті түрде қарастыра алмайтындығы туралы ғылыми дәлелдер жоқ. Сондықтан олардан кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығына қарсы істерді алып тастау ақылға қонымсыз. Зорлаушы педофилдің дәлелденген кінәсімен олар оған ең ауыр жазаны қолданатыны сөзсіз. Бұның іс жүзінде де солай екенін көріп отырмыз.

Қазір алқабилер соты өлім жазасы қарастырылған кейбір қылмыстар туралы істердің тар шеңберін қарастыруда. Негізінен, бұл білікті адам өлтірушілер тобы. 2023 жылдан бастап барлық ерекше ауыр қылмыстар алқабилердің құзырына өтеді. Оның ішінде кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығына қарсы істер оларға қайта оралады. Менің ойымша, бұл дұрыс.

Заңгер «алқабилер соты жазықсыз адамдарға үміт сыйлайды» деген ойда.

– Бұл Грузия демократиялық реформалар жолына түскен қазылар алқасының құзыретін кеңейту жолымен өтті. Институт жазықсыз адамдарға сотта әділеттілікке үміттенуге мүмкіндік береді. Ал әділқазылар алқасы тарапынан олардың түсініксіз ақталмауын, біздің тергеуіміздің математикалық тұрғыдан қолайсыз «қателіктерін» көрсететін конкурс өтеді.