Тұран одағының құрылуы Ресей үшін қорқыныш және қауіп – Дос Көшім
Кейінгі уақытта «Ұлы Тұран одағын» құру мәселесі жиі қозғалатын тақырыптардың біріне айналды. Әлеуметтік желідегі пікірлерге сенсек, «Тұран одағын» құру Қазақстанға керемет мүмкіндіктер сыйлайды. Бұл тақырыпта ұрандатып жүрген саясаткерлер де жоқ емес. Тұран одағын құру кімге пайда, кімге зиян?
Осы және өзге де сұрақтардың жауабын Orda.kz сарапшылардан сұрап көрді.
«Тұран одағы» деген не?
Ақын Мағжан Жұмабаев «Ертеде Түркістанды тұран дескен…» деп жазғаны баршаға аян. Тұран одағының басты идеясы да түркі халықтарының ынтымақтастығын арттырып, өзара одақ құру. Түркі халықтарының мұндай деңгейдегі ынтымақтастығынан алпауыт елдер сескенеді. Себебі, олардың өзгеше күш алуы мүмкін. Әсіресе, Ресейдегі мықты саясаткерлердің «Тұран одағы» сөзін естігенде кірпідей жиырылатыны белгілі. Түркия президенті өзінің бауырлас елдерімен байланыс орнатып, мәдени-рухани, тілдік мәселелерге кеңінен қарау керек екенін мәлімдеген еді.
Осы жақында ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Қазыбек Иса Тұран елдерінің тұтастығын ойлау керек екенін айтып, шұғыл түрде Түркі елдері одағын құру керектігін айтты.
– «Ақымақтың айтқаны келеді» дегендей, ақыр «Тұран одағы құрылады» деп айқайлап жүрген Жириновскийлердің сөзін шындыққа айналдырайық. Ол кеше ойға сыймайтын оттауын тағы да жариялап, Орта Азия елдері өздерін тәліптерден қорғайтын Ресейдің губернияларына айналуы керек деп соқты, – деп жазды депутат.
«Тұран одағының құрылуы мүмкін бе» деген сұрақ төңірегінде белгілі саясаткер, қоғам қайраткері Дос Көшімнің пікірін білген едік.
Тұран одағының шын мәнінде құрылуы мүмкін бе?
– Мүмкін. Бірақ дәл қазіргі уақытта барлық түркі мемлекеттері бір одақ құра алмайды. Себебі, түркі елдерінің саяси ұстанымдары бір жерден шыға бермейді. Әрқайсысының өзіндік бір бағыты бар. Бірақ рухани, тарихи бірлестік жағдайында келешек осындай одақтың құрылуына алып келеді, - дейді Дос Көшім.
Депутат Қазыбек Иса Жириновскийлердің сөзін шындыққа айналдырайық деп жазды. Ресей Тұран одағының құрылуынан қауіптене ме? Не себепті?
– Егер Тұран одағы құрылса, Ресейдің отары болған елдердің Ресейден аяғын алыстатуына, бөлінуіне себеп болады. Шындығында түркі елдерінің басым көпшілігі Ресейдің қол астында болды. Сол арқылы көп елдер өздерінің тілінен, дінінен, мәдениетінен айырылды. Тұран одағы жақын жүз жылдықтың арасында Ресей жағында болмайды. Сондықтан Тұран одағы Ресей үшін қорқыныш, қауіп, - деді саясаткер.
Тұран одағының құрылуы Қазақстанға не береді? Қандай жаңа мүмкіндіктер болады?
– Жалпы одақтардың құрылуының әртүрлі сипаты болады. Кейде территориялық жағдайға байланысты құрылады. Кей жағдайда тарихи туысқандық бағытта құрылады. Менің ойымша, Тұран одағы құрылған жағдайда, екінші бағыт бойынша жүреді. Тұран одағының құрылуы ұлттық мемлекеттік деңгейде дамуымызға үлкен көмегін тигізеді. Біз қазір ондай бағытта емеспіз, ұлттық мемлекет дегенді айтудың өзі ұят, - деді ол.
Дәл осы саяси интеграцияның мерзімі туралы ойыңыз қандай?
– Бұл көп жағдайда қоғамдағы, әлемдегі саяси ахуалға байланысты. Солар негіздеме болады. Біз «туысқан елміз ғой» деп біріге салмайды. Белгілі бір тарихи жағдай осындай шешімге алып келеді. Түркі елдеріне қысым жасалып жатыр, соны қорғауға бірігеміз деген секілді алғышарт қажет. Мысалы, жақында Түркия Әзірбайжанға ашық көмектескен уақытта, Қазақстан мен Қырғызстан келмей қалды. Демек, мұндай жағдай қайталанбайтын деңгей болу керек. Қазір біз ол деңгейге жеткен жоқпыз, жақын арада құрылуы мүмкін емес деп айтқан себебім осы.
Тұран одағы құрылған жағдайда оны кім басқарады? Басқару жүйесі қалай болмақ?
– Бұл келешектің ісі. Кез келген одақтың басқару жүйесі барлық елдердің тең құқықтары арқылы бірігеді. Олардың бірі аға, бірі іні болмайды. Әрине, экономикалық түрде дамыған, қуатты елдер негізгі рөл атқарады, доминант болады. Мысалы, Еуроодақта барлық ел Франция мен Германияға жалтақтайды.
Ердоғанның түркі халықтарына деген ыстық ықыласын қалай бағалайсыз?
– Жалпы, Түркия Қазақстанның тәуелсіздігін алғашқы мойындаған ел ретінде жақын, ыстық. Тек қана қандық, туысқандық емес, бізді барлық жағынан қолдап жатқан ел. Өздерінің ұстанымдарын әлі күнге дейін өзгерткен жоқ. Бұл жерде негізі әңгіме Ердоғанда емес, Тұрғыт Өзал, Сүлеймен Демирел болсын барлығы дерлік қазақ елімен жақсы қарым-қатынаста болды. Біз «Түркиямен дәл осындай байланыс орнатып отырмыз ба?» деген сұрақ екінші мәселе. Бұл жерде біз мақтана алмаймыз. Сондықтан әңгіме жеке адамда емес, бұл мемлекеттің саясаты, - деді Дос Көшім.
Жаңалықтар
- Еуроодақ су тасқыннан зардап шеккен қазақстандықтарға 200 мың еуро бөледі
- Су тасқынынан зардап шеккендерге мемлекеттік қолдау ретінде 3,2 млрд теңге бөлінді
- Министрлер кабинеті үш жаңа вице-министрді тағайындады
- Украинадағы «Мызғымас киіз үйде» су тасқынынан зардап шеккен қазақ халқын қолдау мақсатында флешмоб өтті
- Қазақстан Қашағандағы шетелдік инвесторлардан 150 миллиард доллар талап етті
- Төтенше жағдайлар министрлігінің басшысы БҚО-ға тексеруге келді
- Тоқаев судьялар мен сот алқалары төрағаларын тағайындады
- Президент вейп туралы заңға қол қойды
- Қазақстанның барлық әуежайларында жолаушылар бет-әлпет биометриясынан өтеді
- Ақтауда жаз бойы ыстық су өшіріледі
- Қазгидромет өрт маусымының басталатынын ескертті
- Бишімбаев ісін тергеуге ҚМДБ қосылды
- Су тасқыны кезінде суға кеткен көліктерге өтемақы төленеді
- Алматы көшелерінің бірінде екі айға көлік қозғалысы шектеледі
- Ақтауда бесінші қабаттан құлап кеткен қыз аман қалды
- Қазақстандағы орташа зейнетақы мөлшері аталды
- Қонаев қаласына жаңа әкім тағайындалды
- «Төртінші әйелі екенмін»: Мөлдір Әуелбекова жеке өмірі туралы шындықты айтты
- Әбіләзовтың компаниясына қатысы бар жер телімдері мемлекетке қайтарылды
- Айдын Бикебаев адвокаттарды қоғамдық талқылаудан аулақ болуға шақырды