Қазақстан астық өндірушілері Орталық Азиядағы мүмкіндігін  жоғалта ма?

Қазақстанның астық өндірушілері мен ұн тартушылары ресейлік өнімдердің кесірінен Орталық Азиядағы позицияларын жоғалту қаупі бар.

Қазақстанның астық өндірушілері мен ұн тартушылары ресейлік өнімдердің кесірінен Орталық Азиядағы (ОА) позицияларын жоғалту қаупінде тұр, деп хабарлайды ElDala.kz.

«Қазақстандық астық саудагерлері Орталық Азия нарығындағы қазақстандық бидайдың орнын ресейлік астық басуы мүмкін екенін ескертті. Мұның шарты не Ресейдің экспорттық баж салығын алып тастауы, не Ресей Федерациясынан Қазақстан аумағы арқылы астықты тасымалдауға арналған транзиттік теміржол тарифін алып тастауы болмақ. Сонымен қатар Өзбекстан мен Ауғанстанның нарықтары да диірменшілер үшін негізгі болып табылады. Ал оларға ресейлік ұнның ену қаупі бидайдан да жоғары» делінген сенбі күні таратқан хабарламада.

Мысал ретінде қазір ресейлік ұн мен бидай жаулап алған Қырғызстан нарығы келтірілген және бұл елдің  Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕАЭО) кіргеннен, яғни  2015 жылдан кейін болып отыр.

— Ресейде ұн экспортына баж салығы жоқ. Сондықтан қазір Орталық Азия елдеріне ресейлік ұн ағыны тек транзиттік теміржол тарифімен шектеліп отыр. Дегенмен, Ресейде әзірге артық ұн тартатын қуаттар жоқтың қасы. Сондықтан олар үшін әзірге Орталық Азияға ұннан гөрі Қазақстанға астық экспорттау тиімдірек. Әрине, жағдай тез өзгеруі мүмкін. Мен Ресейдегі көптеген әріптестеріммен сөйлестім, қазір кейбір адамдар ондаған жылдар бойы тоқтап тұрған диірмендерді іске қосуда. Бірақ бұл оңай шаруа емес, – дейді Қазақстан астық өңдеушілер одағының басшысы Әлихан Талғатбек.

Атап өткендей, Ресейдегі рекордтық астық жинауға қарамастан (барлық түр бойынша 150 миллион тонна, оның 100 миллион тоннасы бидай) Қазақстанға немесе Орталық Азияға  экспорттауға барлық аймақтар алыс екенін де ескеру қажет. Негізінен бұл Орынбор, Омбы және басқа Сібір облыстары. Ал орталық пен оңтүстікке Қара теңіз немесе Каспий теңізі арқылы тасымалдау әлдеқайда жеңіл.

«Әрине, Сібір де өз көлемімен біздің нарықты толтыруға қабілетті. Өйткені, тіпті контрабанда ағынын мамандар жылына 2 миллион тоннаға дейін шамалайды. Биылғы жылы заңды жеткізулер де жоғары, ресейлік бидайдың негізгі сатып алушыларының бірі – ұн тартушылар, сонымен қатар құс өсірушілер – олар негізінен төменгі сыныптағы бидайды алады. Жылдың басым бөлігінде ресейлік астыққа деген қызығушылықтың төмендігі себеп болды. Дегенмен, соңғы уақытта логистикалық шығындардың өсуіне байланысты оның бағасы сәл көтерілді. Жеткізуді ескерсек, азық-түлік астықтарының тоннасы қазір 14-14,5 мың рубльді (105-110 мың теңге) құрайды. Қосымша ҚҚС – тоннасына 120 мың теңге болды. Ал қазақстандық бидай ҚҚС есептегенде тоннасына 116 мың теңге» делінген хабарламада.

Бірақ баға үнемі өзгеріп отырады, ал ресейлік астықтың тартымдылығы қайта оралуы мүмкін.

— Орталық Азияға ресейлік бидай жеткізуге келетін болсақ, әзірге мұның экономикалық мәні жоқ. Өзбекстанға жеткізгенде қазақстандыққа қарағанда 50-60 долларға қымбат болады деп ойладық. Бірақ бұл жерде де бір нюанс бар - көптеген кәсіпкерлер онымен айналысатын контрабанда. Содан кейін олар не экспорттық баж салығын, не транзиттік тарифті төлемейді, бұл жағдайда ресейлік астық Өзбекстанға «өтеді», - деп атап өтті сарапшы.

Ауғанстанға келсек, Ресейде мол астық жиналып жатқан тұста 2 миллион тонна импорт туралы ақпарат кеңінен тарады. Алайда Қазақстан астық өңдеушілер одағының басшысы шын мәнінде бұл көлемнің жеткізілетініне күмән келтіреді. Себебі, Ресейде Қазақстандағыдай логистикалық мәселелер: вагондардың жетіспеушілігі, пойыздардың жолда тоқтап қалуы бар.

— Қазір ресейліктер Қазақстанның астыққа деген сұранысын да толықтай қамтамасыз ете алмай отыр. Қазақстанға 500 шақырым жеткізуге вагон жетпейді. Ал 3000 шақырымнан астам миллиондаған тоннаны үш шекарадан өткізу туралы не айта аламыз? «Сарыағаш» стансасында орыстар түгілі қазір қазақ көліктері өтіп үлгермейді. Сондықтан әзірше бізді Ауғанстан аумағынан шығару туралы айтуға асықпас едім. Қазір бидайымыз бен ұнымыз сонда барады. Барлығы жеткілікті. Егер ресейліктер ол жерге бізден арзан өнім жеткізе алатын болса, ол басқа мәселе. Бірақ бұл екіталай, - деп есептейді спикер.

Сарыағаш стансасындағы қазақстандық ұнның экспорттық бағасы тоннасына 395 доллар болады.

— Бұл бірінші сыныпты ұнды  ауғандықтар алады. Ғалаба станциясына дейін логистика тағы 50-55 долларға жетеді. Жалпы ауғандықтар ұнның тоннасын 445 доллардан алады. Бұл баға жаздағыдан төмен, ауғандықтар қазір белсенді түрде сатып алуда. Жалпы, қазақстандық ұн өндірушілер маусымға көңілі толады: 2021 жылы олар 1,45 миллион тонна экспорттай алса, 2022 жылы бұл көлем жылдың 10 айында жөнелтілді. Қалған екі айда экспорттың жалпы көлемін 1,9 миллион тоннаға дейін жеткізу жоспарлануда, - деп нақтылайды басылым.

Және бұл, атап өтілгендей, шекті мәселе  емес – келесі жылдың жоспары 2,2-2,4 млн тонна.

— Орталық Азияның, соның ішінде Ауғанстанның нарығы ұнның экспорттық әлеуетін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бұл 3 миллион тонна. Қазақстанның барлық астық өңдеу қуаттарын жүктеу үшін алдағы бірнеше жылда бұл көлемге жетуіміз керек, - деп түйіндеді Талғатбек.

Бұл ретте көп нәрсе мемлекетке байланысты болатыны – диірменшілерді қолдауға мүмкіндігі бар-жоғы да  айтылды.

«Биыл көлік шығындарын субсидиялау кенеттен алынып тасталды. Енді олар оны қайтаруға уәде береді. Сондай-ақ, басқа да қолдау құралдарын – фискалдық және тарифтік құралдарды көргісі келеді» делінген материалда.