Шетел асқан миллиардтар: Қазақстандық олигархтардың шетелдегі мүлік үшін тартысы

«Жаңа Қазақстан» белгілі бір адамдар үшін нағыз байлықтың көзіне айналды. Элита өздерінің капиталы мен байлығын шетелде көбейтіп, молшылыққа белшесінен батып жатыр. Orda.kz Ким әулеті мен Құлыбаевтардың Англиядағы сәнді жер үйлері мен билікпен қақтығысқан кездері туралы баяндайды.

Бұрынғы олигархтар байыған үстіне байып, ықпалын арттырып келеді. Неліктен «бұрынғы» деп отырмыз? Әрине, олар қазірдің өзінде шалқып жүр. Дегенмен оларды «Қаңтарға дейін» және «Қаңтардан кейін» деп бөледі. Мысалы, Вячеслав Ким осы үш жылдың ішінде байлығын үш есе арттырды — 2 миллиардтан 7,1 миллиард долларға дейін. Ол тұрақты түрде Қазақстанның ең бай кәсіпкерлерінің Forbes рейтиңгінде ойып тұрып орын алған алпауыттардың бірі.

Кимге капиталын көбейтуге әйелі Татьяна көмектеседі. «Выход к морю» арнасы құжаттарды жариялады: 2021 жылы Қазақстанның ең бай азаматтарының бірі әйелінің Суррей графтығында орналасқан Wishanger Manor атты мүлкін 20 миллион фунт стерлингке сатып алғанын дәлелдейтін құжаттар бар. Бұл Англияның тарихи ауылында орналасқан тарихи үй. Моңғол шіркеу монастырлары бұрын осы жерде тұрған.

Жер аумағы өте кең — 16 гектардан астам. Мұнда тек үй ғана емес, ормандар, тоған, бассейн, теннис корты және күзет үшін жеке коттедж бар. Бірақ бұл басы ғана. Бұған қоса, Татьяна Ким делбешісіне де үй сатып алған. Дегенмен оның құны әлдеқайда төмен — 1,6 миллион фунт стерлинг.

Ким ханым, кімнен тығылып отырсыз?

Ким мүлкін жөндеуді қолға алған кезде бұл шалқып жүрген өмір тоқтады. Британ билігі оның жоспары табиғатқа зиян тигізуі мүмкін деп есептеді. Мысалы, әртүрлі ұшқыш жыртқыштарды, соның ішінде жарқанаттардың санын азайту қаупі бар деп тапты. Мемлекеттік қызметкерлерге 2,5 метр биіктегі ағаш қоршау да ұнамады. Оны тым биік деп, «томаға тұйықтық сезімін тудырады» және «табиғатқа сәйкес келмейді» деп бағалады. Инспектор алып қабырғаны бұзуды талап етті. Солай дау басталды.

Ким қоршау өзінің қауіпсіздігі үшін қажет деп талап етті. Ол апелляцияға жүгінді. Соңында британдықтар біршама келісімге келді: қоршауды қалдыруға рұқсат берілді, бірақ биіктігін бір метрге түсіру талап етілді.

Суррейдегі мүлік — тек Кимдер отбасының Англиядағы активтерінің бір бөлігі. Лондонның беделді Мэйфэйр ауданында Татьянаға екі пәтер тиесілі, олардың құны — 25,7 миллион фунт стерлинг.

Құлыбаев та осы жерде

Назарбаевтың күйеу баласы Тимур Құлыбаевтың да Англияда жылжымайтын мүлкі бар. 2007 жылы ол бұрынғы ханзада Эндрюдің үйін — Sunninghill Park ғимаратын сатып алды. Бағасы 19,7 миллион доллар болды, яғни сұраған бағадан төрт миллион долларға қымбат. Кейін бұл үй бұзылып, оның орнына 14 жатын бөлмесі бар жаңа сарай салынды.

Сол уақытта Назарбаевтар отбасы Челсидегі пәтерлерді, Bishops Avenue мен Хайгейттегі сарайларды сатып алуды жалғастырды.

Британдық The Guardian басылымының жазуынша:

«Дариға Назарбаева мен Нұралы Әлиев Лондонда кем дегенде 80 млн фунт стерлинг құны бар жылжымайтын мүлікке ие. Ұлттық қылмыспен күрес агенттігі (NCA) үш нысан бойынша түсіндірілмеген байлыққа қатысты ордер шығарды: Bishops Avenue-дегі сарай, Челсидегі пәтер және Хайгейттегі сарай. Алайда сот ордерді қабылдамады, себебі NCA бұл үйлерді сатып алу мен қылмыстық табыстар арасындағы байланысты дәлелдеген жоқ». 

Британдық Chatham House аналитикалық орталығының баяндамасында қазақстандық элита сатып алған 34 жылжымайтын мүлік нысаны көрсетілген, олардың жалпы құны шамамен 530 млн фунт стерлинг.

Зерттеушілер атап өткендей:

«Көбінесе нысандар Назарбаевтар отбасы немесе оларға жақын элита өкілдеріне қатысты. Бұл тек басы ғана, өйткені көптеген активтер офшорлық компаниялар атында тіркелген және нақты иелері ашылмаған».

Айтпақшы, Құлыбаевтар да Кимнің әулеті сияқты биік қоршауларға байланысты билікпен  дауласқан. Тек Англияның ауылында емес, Испанияда. Онда отбасының Коста-Брава жағалауында вилласы бар. Испания билігі мен тұрғындары үй иелері жолды қоршаумен жауып, Жерорта теңізіне апаратын тропаны жапқанына қатты наразылық білдірді. Билік қоршауды бұзуды және жолды ашуды талап етті.

Лондон мемлекетін тонағандарды магнитше тартады

2022 жылғы қаңтар оқиғасынан кейін британдық депутаттар Қазақстандағы байлықты заңсыз шығарып алу туралы ашық сөйлей бастады. Парламентте Лондон қазақстандық бай адамдардың ақша жасыруы мен заңсыз айналымға салуына қалай ыңғайлы орынға айналғаны жөнінде қызу пікірталас өтті. Бұл тақырыпты Лейбористік партиядан сайланған депутат Маргарет Ходж көтерді.

Депутаттың айтуынша:

«Ұлыбритания 205 алтын визаны қазақстандық кәсіпкерлер мен шенеуніктерге берді. Осы арқылы олар заңсыз жинаған ақшаларын сақтап, инвестиция жасау мүмкіндігін алды».

OCCRP зерттеушілері Назарбаевтар отбасының қорлары арқылы 7,8 миллиард доллар көлеміндегі активтерді бақылап отырғанын анықтады. Бұл активтердің кейбірі британдық Jusan Technologies Ltd компаниясына, ол Қазақстандағы Jusan Bank-тің бұрынғы иесі болып тіркелген компанияға байланысты. Кейін бұл банк Вячеслав Кимнің бақылауына өтті.

Ходж бұл пікірді қаңтар оқиғасымен байланыстырып айтты:

«Британия Қазақстан элитасына жылдар бойы ақша жинауға және оны жасырын сақтауға көмектесті, сондықтан белгілі бір деңгейде жауапкершілігі бар».

Депутат нақты адамдарға санкция салуды сұрады. Оның сөзінде Назарбаевтар отбасы мен оларға жақын адамдардың есімдері аталды. Дегенмен, нақты шаралар әлі қабылданған жоқ.

Көріп отырғанымыздай, бүгінгі «Жаңа Қазақстанда» негізгі активтер әлі сол бұрынғы олигархтардың қолында тұр. Британияда миллионердің қоршауы да ережелерді бұза алмайды. Ал Қазақстандағы байлардың қоршаулары кеңейген үстіне кейіп барады.

Автор: Зарина Файзулина