Елімізде банктер бірін-бірі жұтып жатыр, оның салдары қандай болады?

Қазақстанның банк секторында биылғы жаз екі үлкен жаңалықпен есте қалады. Біріншісі – Kaspi.kz иесі Вячеслав Ким бұрынғы «Жусан» банкін сатып алып, жақында «Алатау сити банк» деп атауын өзгертті. Екіншісі, Хоум Кредиттің қазақстандық бөлімі Болат Өтемұратовқа тиесілі Forte Bank-ті сатып алмақшы болды. Мұны тренд деп санауға бола ма және бұл мәмілелерден қандай салдар күтуге болады? Бұл сұрақтарды Orda.kz қаржы сарапшылары Расул Рысмамбетов пен Андрей Чеботаревқа қойды.

Вячеслав Кимнің бұрынғы «Жусан» банкін сатып алуына қатысты Расул Рысмамбетов бұл мәміле көптен бері болжанған деп есептейді.

«Менің ойымша, бұл көптен жоспарланған және ішінара мәжбүрлі қадам болды. Мен бұл ақпаратты қоғамдық игілікке қатысты деп ойламаймын, бірақ менің білуімше, Вячеслав Ким Жусан банкін бұрынғы акционерлерінен сатып алуға көмектескен. Олар Кимге қарыз болып қалған және қазір оны банк арқылы тиімді өтеді. Менің ойымша, ол Жусанның бұдан былай көп ақша әкелмейтінін білген сияқты. Ал Ким Жусанды алуға өзін психикалық тұрғыдан дайындаған, мәміле алдын ала белгіленген деп ойлаймын. Сатып алу мәселесі Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің ресми мәлімдемесінен бұрын шешілді. Менің түсінуімше, Ким Жусанның атын Алатау сити банкі деп өзгертіп, содан кейін ғана ақша салу туралы саяси шешім қабылдады. Менің қателесуім де мүмкін», - дейді Рысмамбетов. 

2023 жылы Вячеслав Кимнің өзі Orda.kz сайтына берген түсініктемесінде Жусан банкті сатып алған Ғалымжан Есеновке ғана кеңесші болғанын және ол кезде мәмілеге қатысушы болмағанын айтқан.

Расул Рысмамбетов. Фото: facebook.com/rassul.rysmambetov

 Расул Рысмамбетов «Алатау сити банкі» жаңа атауын тегін алған жоқ, банктің Алатау сити құрылысына қатысы бар деп болжайды. 

«Алатау қаласын қаржылық инфрақұрылыммен толық қамтамасыз ету үшін бұл банк те қаржы  тартуы мүмкін. Сірә, бұл құрылысшыларға арналған корпоративтік банк болар. Ол құрылысқа бизнеске, ал тұрғындарға ипотекаға ақша береді деп ойлаймын».

Естеріңізге сала кетейік, Вячеслав Кимнің негізгі активі Kaspi.kz ипотекалық несие бермейді.  Хоум Кредит банкін сатып алған жағдайда Расул Рысмамбетовтың айтуынша, жағдай басқаша болмақ:

«Forte Bank-ті бутик-банк деп атауға болады. Оның активтері орасан зор, бірақ оның несиелік портфелі шағын. Ондықтың ішінде ең аз несие портфелі активтерге қатынасы болған шығар. Forte Bank несие берумен емес, корпоративтік клиенттерге қызмет көрсетумен көбірек айналысты. Бірақ содан кейін, біз білетіндей, Болат Өтемұратов бірқатар активтерді ала бастады. Ал мен қателескен шығармын, бірақ енді бутик-банктен кетудің қажеті жоқ сияқты. Сондықтан олар оны әртараптандыруды шешті. Ал ең қарапайым әртараптандыру - кішірек банк сатып алу. Home Credit сияқты белсенді, тартымды банк. Бұл өте жақсы, бөлшек сауда, бірақ оның бас компаниясы өте үлкен. Сондықтан, менің ойымша, Forte Bank Home Credit-тің бөлшек моделіне қосу үшін оны сатып алды». 

Сарапшының айтуынша, қазір Forte Bank-те корпоративтік банк жетіспейді және ол басқа банкті сатып алу туралы мәміле жасауы мүмкін. Сонымен қатар, оның пікірінше, Қазақстанда ірі банктердің шағын банктерді сатып алатын үлкен толқыны болмайды.

Андрей Чеботаревтің айтуынша, Өтемұратовтың банкінің Хоум Кредитті сатып алуының себептері біршама басқаша. Бұл Home Credit Bank бас компаниясының мәжбүрлі шешімі.

«Бұл Home Credit акционерлерінің ауысуына байланысты. Топтың негізгі акционері және негізін қалаушы, өкінішке орай, қайтыс болды (чех кәсіпкері Петр Келлнер 2021 жылы ұшақ апатынан қайтыс болды - автордың ескертпесі). Ал шын мәнінде қазақстандық Хоум Кредит бұл банкирлердің соңғы шетелдік меншігі болып қала берді. Екі жыл ішінде олар өздерінің қосалқы банктеріні бәрін сатты». 

Андрей Чеботарёв. Фото: facebook.com/checheaa

Бірақ Kaspi.kz-тің тең иесінің бұрынғы Жусанды сатып алуынан Чеботарев Қазақстанның банк секторының шоғырлану тенденциясын көреді.

«Шағын банктер ақшаны қаржыландыру жағынан ірі банктермен бәсекеге түсе алмайды. Өнім бойынша да, қызмет көрсету жағынан да емес, қаржыландыру жағынан да. Бізге пайыздар бойынша қалдық жинауға тыйым салынады, сондықтан мемлекеттен үлкен ағымдағы шоттары бар банктердің бос ақшасы көбірек. Яғни, мемлекет ірі банктермен ақылдаса отырып, оларға көзге көрінетін артықшылық береді. Соның нәтижесінде ірі банктердің нығайып, шағын банктердің даму жолын іздегенін көріп отырмыз». 

Чеботаревтің айтуынша, Қазақстанда шағын банктер бірігіп, сатылып кетеді деп күтуге болады. Мұны олар үшін даму жолы деп атайды. Ал ол алдағы уақытта алғашқы ондыққа кіретін тағы бір банктің сатылатынын болжайды.