Астана Мәскеудің қол астында ма? Қазақстан Польшада ұсталған тыңшыны қайтаруға барын салып жатыр

Польшада әскери атташенің көмекшісі Әнуар Бәкібай ұсталғаны халықаралық дауға айналды. Оған Ресей үшін тыңшылық жасады деген айып тағылды. Біз тиісті мемлекеттік органдарға сауал жолдадық. Жауаптары қысқа-нұсқа, бірақ толық ақпарат жоқ мәтін болып келді. Енді шетелдік БАҚ пен тәуелсіз зерттеушілер жаңа мәліметтер жариялап жатыр. 

Orda.kz осы оқиғаның астарында не жатқанын анықтап көрді.

Әнуар Бәкібайды Польшадағы Быдгощ қаласында ұстады. Польша ішкі қауіпсіздік агенттігінің (ABW) мәліметі бойынша, ол дипломатия деп сылтауратып кадрлық офицер болып қызмет етіп, Ресей үшін тыңшылық жасаған болуы мүмкін.

ҰҚК Ресейдің қауіпсіздік органдарына көмектесе ме?

Дереккөздерге қарағанда, Қазақстан арнайы қызметтерінің де белгілі бір қатысы болуы мүмкін деген сыбыстар шықты. Бәкібай ұсталғаннан кейін «комитет офицерді айырбас ретінде қолданғысы келген» деген әңгіме тарады. Айтылған дерекке қарағанда, оны елге қайтарылуы мүмкін саяси сотталғандармен ауыстыруы мүмкін еді.

Алмастыруға ұсынылатын саяси сотталғандар қатарында Марат Жыланбаев, Думан Мұхаммедкәрім, Әйгерім Тілеужанова, Ержан Елшібаев және басқалары аталған. Шетелдік БАҚ-тың жазуынша:

«Ұсталған тыңшыны Қазақстандағы саяси сотталғандарды қайтару немесе рақым ету жөніндегі бейресми келіссөздерге қосуға тырысты». Құқық қорғаушылар бұл «барлаушылардың мүддесіндегі адам саудасы» деген анықтама беріп, халықаралық араласуды талап етті. 

Бұл күдіктерді күшейткен — Қазақстандағы тәуелсіз азаматтық қоғам өкілдерінің Адам құқықтары мен заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросы (AKMZSZHKHB) арқылы Еуропа Одағы мен Еуропаның парламенттік ассамблеясына жолдаған хаты. Хатта Бәкібайдың оқиғасы — Қазақстанның арнайы қызметтерінің Кремльге тәуелділігінің айқын дәлелі деп айтылған.

Хат авторлары:

«Бұл оқиға — біз бірнеше жылдан бері айтып жүрген нәрсенің айқын көрінісі. Қазақстанның арнайы қызметтері Кремльге тәуелді әрі жиі Ресейдің барлау құрылымдарының мүддесіне жұмыс істейді» — деп күмән келтіреді.

Олар ЕО-дан Астанаға Бәкібай мәселесінде көмектесуден бас тартып, елде саяси сотталғандар босатылғанша санкция қарастыруды талап етті.

Астана оны туған еліне қайтарғысы келеді

Біз Қорғаныс министрлігіне, сыртқы істер министрлігіне және ҰҚК-ға сауал жолдадық.

Қорғаныс министрлігі жауаптарында: ұсталған азамат Қазақстан Қарулы күштерінде шын мәнінде қызмет етеді. Оқиғаның толық деректері шектеу қойылған ақпаратқа жатады деп жарияланды:

«Бұл жайт бойынша шетелдік тараппен жұмыс жүргізілуде және Қазақстан Республикасының азаматының құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау қамтамасыз етіліп жатыр».

Сыртқы істер министрлігінен:

«1963 жылғы елшілік қатынастар туралы Вена Конвенциясы ережелеріне сәйкес Варшавадағы Қазақстан елшісі Польшаның тиісті органдарымен тұрақты байланыста. Қазақстан барлық шетел серіктестерімен өзара құрметке негізделген конструктивті қарым-қатынас орнатуға үнемі ұмтылады».

Астана шын мәнінде офицерді елге қайтаруға тырысып жатқанын байқауға болады. Дегенмен «ҰҚК бұл іске араласты ма?» деген заңды сұрақ туады. Біз оларға да сауал жолдадық. Бірақ комитет:

«Бәкібай ісі бойынша мәліметіміз жоқ» — деп мәлімдеді. 

Барлаушы қызметкерлер қалай өмір сүреді?

«БӘСЕ» журналисі осы жайлы бір сюжет жариялады: «Барлаушылар мен қадағалаушылар қалай «шайқап» жүреді. Отанын сатқандардың сәнді өмірі». Тәуелсіз журналистердің айтуынша, олардың қолында құнды мәліметтер мен суреттер бар. Суреттерден Әнуар Бәкібайдың шетелде жастық шағында шалқып ұзақ жылдар рахат көрген. Мысалы, сұлу бикештер, сыраханалар, клубтар, көп ішімдік бар. Қысқасы, мұртын балта шаппаған.

«Бәкібай секілді миссияға жібермес бұрын интернеттегі ақпараттарды ҰҚК мұқият тазалайды. Бірақ қызмет ішіндегі сатқындар олар жайлы мәлімет сатып жатады. Қазір Ақорда Еуропаға гуманитарлық келісімге келу үшін өтініш жасап жатыр» — дейді. 

Олардың дерегінше, Әнуар Бәкібай ресми түрде дипломат болып тіркелсе де, шын мәнінде жасырын қызметте жұмыс істейтін барлаушы офицер болған. Бұл ақпаратты Польшадағы ішкі қауіпсіздік агенттігінің барлау қызметі де растады. Бәкібайдың ұсталғаны Польша мен халықаралық арнайы қызметтердің бірлескен жұмысын көрсетеді деп айтуға болады.

Авторлар: Наталья Овчинникова мен Зарина Файзулина