АҚШ Қайрат Боранбаевқа жаңа айып тағып отыр

Ондаған жылдар бойы Стати ісі бойынша Қазақстан үкіметіне қарсы сот процестері жүріп жатыр, республикадағы соңғы оқиғалар молдовалық кәсіпкерлерге қорғанысты жаңа бағытта құруға және Қайрат Боранбаевты ұстап, оны сотқа тартуға мүмкіндік берді.

Қазақстандық бизнес серкесі Қайрат Боранбаев тек Қазақстанда ғана емес, шетелде де тергеу нысанасына айналды, деп хабарлайды Intelligence Online.

Наурызда Боранбаев алғаш рет квазимемлекеттік сектордан қаржы жымқырды деген айыппен бетпе-бет келді, кейін жымқыру табиғи газды экспорттаумен байланысты екені белгілі болды. Содан бері кәсіпкер қамауда отыр. 12 желтоқсанда Боранбаевты қамауда ұстау мерзімі аяқталады. Orda.kz редакциясы прокурорлардың бұлтартпау шарасын 11 айға ұзарту туралы өтінішхаты бар-жоғы туралы сауал жолдады.

Қыркүйек айының соңында Қазақстанның Қаржы мониторингі агенттігі Боранбаевтың ісі бойынша сотқа дейінгі тергеудің аяқталғанын хабарлады. Orda.kz редакциясының хабарлауынша, қаржы мониторинг агенттігі істі сотқа жібергеніне үш ай өтсе де, сот процесі әлі басталған жоқ.

Бұдан кейін департамент Австрия, Латвия, Люксембург, Молдова, Тәжікстан, Біріккен Араб Әмірліктері және Эстониядан заң көмегінің нәтижесін алмағанын, «Боранбаевтың заңсыз әрекеті» бойынша басқа да эпизодтар бойынша тергеу жүріп жатқанын мәлімдеді.

Бұған дейін Orda.kz 22 қарашада Анатолий мен Габриэль Стати Нью-Йорк округтік сотына америкалық онлайн төлем провайдері The Clearing House Company Кәрім Мәсімов пен бұрынғы әділет министрі Марат Бекетаевты тарту туралы талап арызбен жүгінгенін жазған болатын. Әлихан Смайыловтың өкімімен Премьер-Министрдің кеңесшісі қызметіне кірісті. Одан кейін бұл іске біраз адамның қатысы бар екені хабарланды.

Edition Intelligence Online Стати сотының егжей-тегжейлерін хабарлады. Олардың айтуынша, Стати Нью-Йорк аудандық сотына Боранбаев, Бекетаев және Мәсімовке қатысты кез келген құжаттарға қол жеткізуді талап етіп шағымданған.

Стати Боранбаевты Алматының бұрынғы әкімі Бауыржан Байбекке қарасты «Болашақ» консалтингтік тобын қаржыландырды деп айыптайды. Басылымның мәліметінше, Бекетаев әділет министрі қызметін атқарып жүргенде бұл жобада меценат болған.

Анатол Стати мен оның ұлы Габриэль Боранбаевты, Мәсімовті, Бекетаевты, Тимур Құлыбаевты және оның сингапурлық іскер серіктесі Арвиндо Тикуды газ өңдеу зауытынан рейдерлік жолмен басып алуға әрекеттенді деп айыптайды.

Қазақстан миллиардтаған доллардың активтерін қалай тартып алды

1999 жылы Anatolia Stati компаниясының Tristan Oil компаниясы Қазақстандағы Боранкөл, Толқын және Табыл блоктарын игеруге лицензия алып, осы жобаларға инвестиция сала бастады. Алайда, тоғыз жыл өткен соң, компания табысты бола бастағанда, молдовалық кәсіпкерде қиындықтар туындады - республика билігі компанияны ауыр тексерулермен азаптай бастады, содан кейін олар компанияға қомақты айыппұлдар сала бастады.

2010 жылы Статидің бизнесі рейдерлердің басып алуына ұшырады - ел билігі оның активтерін заңсыз ұлттандырды. Сот ісі басталып, күткендей, талапкер жеңіп шықты.

2013 жылы Стокгольмдегі арбитраждық сот республика билігі Қазақстандағы активтерді мемлекет меншігіне алу арқылы Статидің құқығын бұзды деп тауып, Tristan Oil компаниясының иелеріне 500 миллион доллардан астам шығын, сот шығындары мен өсімақы төлеу туралы шешім шығарды.

Мәселе шешілген сияқты, шетелдік инвестор әділ өтемақы алып кетіп жатыр. Алайда Қазақстан атынан премьер-министр Кәрім Мәсімов, әділет министрі Марат Бекетаев және кәсіпкер Қайрат Боранбаев күтпеген жерден істі кейінге қалдыруға шешім қабылдады.

Молдавиялық кәсіпкердің баспасөз қызметінің Orda.kz тілшісіне хабарлауынша, бұрынғы әділет министрі Марат Бекетаевқа серіктері арқылы қатысы бар болып шыққан «Болашақ» консалтингтік тобының заңгерлері жаңа алаяқтық арқылы өтемақы төлеуді кем дегенде төрт рет кешіктірмек болған. Стокгольм арбитражының Стати жағына шыққаннан кейін талаптар. Бұл шешімдердің және атқарушылық өндірістің күшін жоюға жасалған сансыз әрекеттерді есептемегенде.

Бұл әрекеттің екеуі АҚШ соттарында болды. 2019 жылы бұл абсурдтық шегіне жетті - Бекетаев пен оның кеңесшілері Статиді американдық мафияны тұтқындау және сотқа беру үшін 1970 жылдары алғаш рет қолданылған RICO заңын бұзды деп айыптауға тырысты. Дәл сол мафия сияқты қазақстандық кеңесшілер де Статидің бұрынғы қызметкерлері мен кредиторларына қысым көрсету және қорқыту арқылы Американың юрисдикцияларында қылмыстық іс қозғамақ болды.

Кейінірек Бекетаевтың стратегиясы жеңіліске ұшырады - үмітсіздіктен адвокаттар американдық кредитор Статиге қарсы сотқа шағым түсірді. 2022 жылғы 29 тамызда Нью-Йорк штатының Жоғарғы соты Қазақстанның Argentem Creek Partners американдық несие қорына қарсы шағымын қанағаттандырмай, талап арызды «арбитраждың расталған шешіміне қолайсыз жанама шабуыл» деп атады.

Сондай-ақ сот шешімінде «Стати кәсіпкерлеріне өтемақы төлеу туралы сот шешімі алаяқтық жолмен алынғаны туралы дәлелдер шынымен де Швеция соты мен Колумбия округінің (АҚШ) аудандық сотында қаралып, қабылданбады» делінген.

Еуропада мұндай әрекеттер Люксембургте жасалды. Адвокаттар азаматтық талапкердің арызы бойынша қылмыстық істі ойдан шығарып, Стокгольм арбитражының шешімін орындау бірден тоқтатылды.

Айыптау қорытындысы

Айыптау қорытындысы Люксембургтегі қылмыстық тергеп-тексеру кезінде сотталушының қылмыстық іс материалдарына қол жеткізуінің жалғыз жолы болып табылады. Стати кәсіпкерлері, олардың өкілдерінің айтуынша, бұл айыптауды құптайды, өйткені оларда Қазақстанның осы сот процесінде өздерінің кінәсі туралы жалған дәлелдемелерді зерттеп, жоққа шығаруға мүмкіндігі бар».

«Марат Бекетаев пен «Болашақ» консалтингтік тобы халықаралық құқық бойынша міндеттемелерден жалтару саясатын жалғастыруда. Қазір Қазақстан үшін Назарбаев режимі ұрлаған миллиардтармен күресу және сыбайлас жемқорлық экспроприацияларды жабу үшін ақша жұмсамау маңызды» деді 2020 жылдың тамызында Ascom Group президенті және жалғыз акционері Анатолий Стати.

Нәтижесінде, Стати бизнесмендеріне келтірілген шығынды өтеу процесін тоғыз жыл бойы кейінге қалдыруға тырысқан. Тәуелсіз бағалаулар бойынша Қазақстан атышулы экс-министр Бекетаевтың халықаралық соттардағы заңды қызметіне республикалық бюджеттен бөлінген 300 миллион доллардан астам қаржы жұмсаған. Әрине, бұл шығындардың ашықтығы туралы айтудың қажеті жоқ.