Ақтаудағы әуе апатының себебі неде?

Ақтауда Azerbaijan Airlines әуе компаниясының Embraer-190 ұшағының апатқа ұшырауы көптеген сұрақ туғызды. Әуелі, Бакуден Грозныйға бағыт алған ұшақтың Каспий теңізінің арғы бетінде қалай пайда болғаны таңғалдырады. Сондай-ақ, құстармен соқтығысу расында қайғылы оқиғаға әкелуі мүмкін бе? Осы сұрақтарды Orda.kz авиация саласының маманы Серік Мұқтыбаевқа қойды.

Серік Хамитұлы, ресми нұсқа бойынша, апатқа ұшыраған ұшақ Грозныйға тұман салдарынан қона алмаған. Егер экипаж командирі тұман туралы білсе, әдетте қандай әрекет етуі керек? Қосымша әуежай қалай таңдалады? 

— Ұшудан бұрын экипаж қосымша әуежайларды алдын ала жоспарлайды. Жанармай мөлшері, метеорологиялық жағдайлар, шекараларды кесіп өту қажеттілігі және басқа да параметрлер есептеледі. Менің ойымша, қосымша әуежайлардың бірі ретінде олар Ақтауды таңдаған. Бұл тұрғыда экипаж әдеттегідей әрекет еткен сияқты. Менің түсінуімше, ауа райына байланысты Махачқалаға (ұшақ Грозныйдан осында бағытталған — авт. еск.) қону мүмкін болмаған, сондықтан командир Ақтауға қону туралы шешім қабылдаған. Бұл — ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз ету барысындағы қалыпты тәжірибе. 

Бар ақпаратқа сәйкес, ұшақ ұшудың 37-минутында радарлардан жоғалып, кейін қайта пайда болған. Бұл жағдайды Flightradar24 сайтындағы тректерден де көруге болады. Мұндай жағдай неліктен болуы мүмкін? 

— Ұшақ ішіндегі видеодан мен оттегі маскаларының түскенін байқадым. Бұл қандай да бір техникалық ақау болғанын көрсетеді. Әдетте маскалар герметизацияның бұзылуы немесе жолаушыларды оттегімен қамтамасыз ету қажет болатын төтенше жағдайлар кезінде түседі.  

Демек, бұған радарлардан жоғалуына да себеп болған қандай да бір техникалық ақау болуы мүмкін бе?

— Ұшақ транспондер арқылы сигнал жіберіп, оның қозғалысы бақыланады. Егер сигнал жоғалса, бұл электр қуатының өшуінен немесе басқа да бір жағдайдан болуы мүмкін. Мүмкін, пилоттар қозғалтқышты қайта іске қосуға тырысып, бүкіл ұшақты электр қуатынан ажыратқан шығар. Бұл тек болжам ғана. Бірақ мұның барлығы тергеу барысында анықталады. Қара жәшік табылғаннан кейін, олардың жағдайы бағаланып, шифрын шешуге жіберіледі.

Журналист Алексей Пивоваров, өзі ұшқыш болғандықтан, ұшақ апаты алдында ұшақтың қиралаңдап ұшқанын, яғни бірде көтеріліп, бірде қайта түскенін байқаған. Бұл неге байланысты болуы мүмкін?

— Көрініп тұр, ұшақ тұрақсыз ұшып, ұшқыштар оны түзетуге тырысты. Мұндай жағдай, олар ұшақты қону жолағына бұруға әрекеттеніп, бірақ үлкен көлденең бұрыш жасап ұшып кеткен сияқты. Бұл, ақырында, соқтығысуға әкелді. Көптеген факторлар әсер етуі мүмкін. Мысалы, техникалық проблемалардан ұшақтың басқару беттерін басқару мүмкіндігінің болмауы. Немесе ұшақты түзету арқылы жылдам қонуға деген ұмтылыс немесе отынның таусылуы. Қазір бұл туралы айту қиын. 

Ұшақ апатының себебі құстармен соқтығысу болуы мүмкін деген нұсқа қаншалықты ықтимал?

— Бір уақытта екі қозғалтқышқа бірдей құстардың кіріп кетуі қиын. Ал ұшақты бір ғана қозғалтқышпен де жалғастыруға болады. Сонымен қатар, алдын ала алынған ақпаратқа сәйкес, ұшудың алғашқы сағатында экипаж техникалық мәселелер туралы хабарлаған. Ал ұшқаннан кейін бір сағаттан соң ұшақ айтарлықтай биіктікке жетеді.

Демек, физикалық тұрғыдан алғанда, құстармен соқтығысу қиын ба?

— Бұл мүмкін емес деп айтуға болмайды, бірақ негізінен құстармен соқтығысу ұшақтың көтерілуі мен қонуы кезінде болады. Жоғарғы биіктікте (биіктікке жеткеннен кейін — авт.) құстардың болуы, олардың жаппай көші-қоны кезінде ғана болуы мүмкін. Бірақ қазір бізде қыс, қандай ауысу болуы мүмкін?

Грозный мен Ақтау арасындағы қашықтық алыс, сонымен қатар Каспий теңізі де бар. Үлкен су қоймасының үстінен ұшу қосымша қауіп тудырмады ма? Немесе керісінше, суға қону адамдардың өлім қаупін төмендетер ме еді?

— Су үстіне қону — ең жағымсыз нұсқа. Егер суға жақындау бұрышы дұрыс таңдалмаса, ұшақ бірден бөлініп кетеді. 15 жыл бұрын ұшқыштың Гудзон өзеніне ұшақты қондыра алуы — тек оның шеберлігі. Ол ұшақты бөлшектемей, ешкімді батырып жібермей қондырғаны — оның біліктілігін көрсетеді (2009 жылы 15 қаңтарда АҚШ-та болған ұшақ апаты туралы айтып жатыр — авт.).

Яғни, ұшқыштар тәуекелге барғанын түсінді ме?

— Ұшқыштар камикадзе емес — олар бірінші кезекте өздерін және жолаушыларды құтқаруға тырысады. Мүмкін, қара жәшікті шифрын ашқаннан кейін бәрі түсінікті болады. Бірақ менің ойымша, олар ұшақты мүмкіндігінше қауіпсіз қондыру үшін бар күшін салды. Бірақ бәрі басқаша болды.