Зейнеттің бейнетін қалай көреміз?

Қыркүйек айының басында парламент палаталарының бірлескен отырысында мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2021 жылдың басынан бастап БЖЗҚ салымшылары жинақтарының бір бөлігін медициналық қызметтерге, тұрғын үй сатып алуға, сондай-ақ қаржы компанияларын басқаруға беру үшін пайдалана алатындығы жөнінде мәлімдеді.

Еңбек министрлігінің басшысы Біржан Нұрымбетовта дәл осындай мәлімдеме жасады. Ол жыл соңына дейін заңнамаға түзетулер қабылдап, үкіметтің тиісті қаулылары мен тиісті министрліктердің бұйрықтарын бекітулерін күтіп отырғанын атап өтті.

«2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап біз халықтың осы мүмкіндікті пайдаланып кетуі үшін бәрін жасаймыз деп ойлаймын», - деп қосты Нұрымбетов.

Кейінірек үкімет зейнетақыны мерзімінен бұрын алу шарттарын жариялады.

Алдымен зейнетақы жинақтарын пайдалануға болатын үш негізгі бағыт аталынып өтілді:

• тұрғын үй мәселесін шешу;
• өзінің, немесе жұбайының, сондай-ақ жақын туыстарының қарым-қатынасы;
• зейнетақы активтерін сенімгерлік басқаруға беру.

Яғни, тұрғын үй мәселесін шешу бастапқы және қайталама нарықта немесе жер учаскесінде тұрғын үй сатып алуды, ипотекалық несиені қайта қаржыландыруды немесе өтеуді (кез-келген екінші деңгейлі банкте, кез-келген бағдарлама бойынша), жеке тұрғын үй салу немесе жөндеуді және тұрғын үй жағдайларын жақсартудың басқа нұсқаларын білдіреді.

Бірақ зейнетақы жинағын пайдаланған сәттен бастап тұрғын үйді сату бес жылдан кейін ғана мүмкін болады.

Емдеу туралы. Салымшы емдеуге қаржы төлеу кезінде зейнетақы жинақтарының бір бөлігін пайдалану үшін облыстар мен республикалық маңызы бар қалалардың денсаулық сақтау басқармаларының жанынан құрылған комиссияларға жүгінеді. Сондай-ақ, салымшы ғана емес, жұбайы мен жақын туыстары (аталары, әжелері, ата-аналары, балалары, немерелері, ағалары, әпкелері) зейнетақы жинақтарын төлей алады.

Сенімгерлік басқару. 1 қаңтардан бастап қазақстандықтар өздерінің зейнетақы жинақтарының бір бөлігін қаржы компаниясының басқаруына аудара алады. Сонымен қатар БЖЗҚ-ға өтініш беру арқылы азаматтар жеке қаржы компаниясын таңдай алатындығы атап өтілген.

Ерлі-зайыптылар мен жақын туыстарының (аталары, әжелері, ата-аналары, балалары, немерелері, ағалары, апалары) мақсатты пайдалануға арналған қаражаттарын салымшылар біріктіре алады.

Сондай-ақ, үкіметтің хабарлауында, 721 мың адам зейнетақы жинақтарының бір бөлігін пайдалана алатындығы белгілі болды. БЖЗҚ-ның бір бөлігін пайдаланушы адамдардың 1,4 триллион теңгеге дейін ақша шығаруларына мүмкіндіктері бар.

Бірінші санат - «жеткіліктілік шегінен» асатын зейнетақы жинақтары бар еңбекке қабілетті жастағы азаматтар (бұл шамамен 529,7 мың адам).

Екінші санат - БЖЗҚ-да жинақтары бар зейнеткерлер. Олар қалған соманың 50% -на дейін ала алады (шамамен 178,4 мың адам бар). Азаматтардың осы санаты үшін жиынтық зейнетақы (жасы бойынша зейнетақыны, базалық зейнетақыны және БЖЗҚ-дан төлемдерді қоса алғанда) бұрын алынған жалақының кемінде 40 процентін құрауы керек.

Үшінші санат - зейнетақы аннуитетін шығарған және БЖЗҚ-да жинақтары бар азаматтар (шамамен 13,3 мың адам).

«Жеткіліктілік шегі» туралы. Еңбек министрлігі белгілі бір жастағы салымшы үшін зейнетақы жинақтарының талап етілетін ең төменгі мөлшерін қарастырады, бұл оның болашақтағы БЖЗҚ-ға оның кірістерінен (ең төменгі жалақыдан төмен емес) 10% тұрақты зейнетақы жарналарын ескере отырып, ең төменгі зейнетақы мөлшерінен 82 жасқа дейінгі зейнетақы төлемдерін қамтамасыз етеді.

«Жеткіліктілік шегінің» негізгі параметрлері әйелдер үшін де, ер адамдар үшін де бірдей болады. Ол жаңа алушылар үшін пайда болатын параметрлерге (кірістілік, инфляция, ең төменгі төлем мөлшері және т.б.) қайта есептелетін болады. Ол 20 жастан бастап әр жасқа есептеледі.

Алдын ала есептеулер бойынша, мысалы, 30 жастағы азаматтар үшін бұл екі миллион 518 мың теңгені құрайды.

• 35 жыл ішінде - екі миллион 961 мың теңге;
• 40 жас - үш миллион 437 мың теңге;
• 45 жас - үш миллион 947 мың теңге;
• 50 жас - төрт миллион 495 мың теңге;
• 55 жас - бес миллион 84 мың теңге;
• 59 және одан көп жылдар - бес миллион 586 мың теңге.

Көрсетілген сомалар бойынша салымшылар жинақталған қаржыны пайдалана алады.

Орын алған өзгертулер нәтижесінде адамдардың пікірі оң және теріс болып екіге бөлінді. Жоғарыда аталған критерийлерден абдырап қалғандар да табылды. Тіптен, БЖЗҚ-да 30 жасқа дейінгі кез-келген Қазақстан азаматының екі миллионнан астам сомасы жоқ екендігі белгілі болды.

Мәселен, Кәсіподақтар федерациясының медиа орталығының директоры Гүлмира Қаракөзова олардың жаңа заң жобасы бойынша зейнетақы жарналарын салымшыларға тапсырғылары келмейтіндігіне ашуланды.

«БЖЗҚ-нан жеткіліктілік шегінен асатын соманы алып тастау - бұл керемет кейіпке енуге болатын идея ма?! Неліктен? Еңбек министрлігінің өкілі Виктория Шегайдың айтуынша, парламентте қаралатын тиісті заң жобасы әзірленуде.

Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, заң жыл соңына дейін қабылдануы керек. Сонымен, Шегай ханымның айтуынша: заң жобасын жасаушылар БІЗДІҢ ЗЕЙНЕТАҚЫМЫЗДЫ тапсыруға НИЕТСІЗ! Сонымен қатар, біз екінші деңгейлі банктерге өз есепшотымызға ақша аудара алмаймыз! Яғни, мемлекет әр теңгенің шығынын, ЗЕЙНЕТАҚЫМЫЗДЫ БАҚЫЛАУШЫ НЫСАН болғаны ғой!

Ия, және Шегай айтқандай, біз несиемізді, ипотекадан басқа, бұл ақшамен мерзімінен бұрын төлей алмаймыз ...

Құрметті ЕЖЗҚ-ның негізін қалаушылары! Егер сіз маған МЕНІҢ ақшамды алуға мүмкіндік берсеңіз, маған оны қайда жұмсай алатынымды шешуге мүмкіндік беріңіз! Менің АЗАМАТТЫҚ конституциялық ҚҰҚЫҚТАРЫМ бұзылып жатыр ма? Құрметті депутаттар, ХАЛЫҚТЫҚ САЙЛАУШЫЛАРЫ туралы салмақты сөзіңізді айтыңыздар!", - деп жазды Каракозова өзінің Facebook парақшасында.

Зейнетақы жарналары тақырыбындағы мұндай мәлімдемелер әлеуметтік желілерде сирек кездеседі.

Instagram-да жазылған пікірлер

Dasco Consulting Group Telegram каналы арқылы экономика туралы сараптамалық анонимді сауалнама жүргізіп, мынадай сұрақтар қойып отырған: «Қазақстанда зейнетақы жинақтарының бір бөлігін белгілі бір мақсаттарға пайдалану туралы ел Президентінің жолдауы аясында айтылған ұсыныс талқылануда. Сіз өзіңіздің зейнетақы жарналарыңызды қандай мақсаттарға пайдаланар едіңіз?»

Арна оқырмандары бірінші және ең танымал нұсқа - зейнетақы жинақтарын ішінара пайдалана отырып, өз қаражаттарын тұрғын үйді сатып алу үшін пайдалануды қарастырды (31%).

Екінші орын - қолданыстағы ипотекалық қарыздарды өтеу (24%).

Үшінші оқырмандар «Мен бұдан әрі зейнетақы жарналарын жинақтауды жоспарлап отырмын» нұсқасын таңдады (17%).

Соңғы орындарды жер телімін сатып алу және жеке тұрғын үй салу нұсқалары алды.

BaigeNews.kz интернет-басылымы жүргізген сауалнамаға сәйкес, қазақстандықтар екі айда бір рет өзінің зейнетақы жинақ қорын тексеретін болып шықты.  Кейбіреулері SMS хабарлама алумен шектелсе, өкінішке орай кейбірінің мүлде тексермейтіні анықталды.

Сондай-ақ, сауалнамаға қатысушылардың көпшілігі зейнетақы жарналарын мерзімінен бұрын алу - бұл пайдалануға болатын жақсы мүмкіндік екендігін атап өтті. Сонымен қатар басқа қатысушылар бұл қызметтерді пайдалану үшін бәрінің, әсіресе жас адамның ақшасы жеткіліксіз екеніндігін алға тартты.

Қазақстандықтардың көпшілігі «жеткіліктілік шегін» төмендетуді дұрыс деп санайды. Еске салайық, БЖЗҚ-дан жиналған қаражаттың бір бөлігі азаматтар 2021 жылдың басынан бастап пайдалана алады.